Ignis
“De ogen zijn de spiegel van de ziel.”
Deze uitdrukking komt van Leonardo da Vinci. En dus is ze waar.
Maar wat is dat eigenlijk de ziel ?
Is er buiten ons materiële lichaam nog wel iets dat bij ons zijn hoort ?
Er zijn nogal wat mensen – tegenwoordig meer dan vroeger – die de mens terugbrengen tot een samenhangend geheel van beenderen, spieren, klieren, organen … Daarbij horen ook de hersenen die verbanden leggen tussen de waarnemingen van onze zintuigen in een vorm die wij logica noemen.
Deze functie van de hersenen is ons verstand.
In onze hersenen gebeurt er ook van alles met allerlei chemische stoffen die maken dat we gevoelens hebben. We worden triestig, blij, kwaad naargelang een bepaalde chemische stof ergens aan het werk gaat.
Emoties en verstand vormen dan onze geest.
Is er buiten dat lichamelijke en geestelijke – allebei materieel – niks anders ?
Je kan dan gaan denken aan “persoonlijkheid”. Bij iedereen is de werking van het systeem wel anders. Ieder mens is uniek.
Voor communisten en dictators is dat een ambetante zaak. Ze proberen iedereen in hetzelfde uniform te steken. De kapitalistische toepassing er van vind je in het band werk. Ze ontnemen de mens zichzelf. Ze vervreemden de mens van zichzelf.
Is dat unieke onze ziel ?
Dan zou onze ziel nog altijd terug te brengen zijn tot het materiële.
Is er iets dat het materiële overstijgt ?
In het katholicisme wordt de ziel gezien als een niet-materieel “deel” van de mens dat tijdens zijn leven functioneert in het materiële lichaam, en dat lichaam na de dood verlaat om zelfstandig verder te leven, hopelijk in de hemel.
Och, het is allemaal slechts filosofie en theologie. Interessant, en de ene theorie is al wat waarschijnlijker dan de andere terwijl nogal wat mensen zeggen dat ze niet (kunnen) weten of er zo ’n ziel is. Er zijn er ook die zeker weten dat ze er niet is, maar dat zijn de dommen.
Ik heb de neiging om niet zo rationeel te denken als het over de ziel gaat. Hier begeven we ons beter in de wereld van de poëzie.
“De ogen zijn de spiegel van de ziel” is een poëtische uitdrukking.
Als je die uitdrukking ingeeft in een zoekmachine lees je dat die uitdrukking betekent dat onze ogen niet kunnen liegen; dat je aan onze ogen kunt zien hoe we ons echt voelen … Dat is plat utilitarisme.
De bedenkers hiervan hebben geen benul van wat “ziel” is.
Ik wel.
Want ik hoef niet te wéten wat iets is, om toch een gevoeligheid te ontwikkelen voor het feit dàt er iets is.
Ik kan er dus enkel in poëtische termen over schrijven
Wat maakt dat de muziek van Bach op Klara altijd de top honderd wint ?
Niemand kan de vinger leggen op dat wat Bach er boven uit doet stijgen. Maar het is er wel.
Sorry voor de mensen die Bach maar niks vinden. Je hebt nu eenmaal mensen die hier en daar op het niveau van peuters zijn blijven steken. Och, ook ik word niet altijd zo aangesproken door Bach. Ik gebruik de muziek van Bach niet om aan te tonen dat er een ziel is, maar een voorbeeld te geven van de gevoeligheid waar het om gaat.
Maar kijk naar een baby. Als je in de ogen van een baby kijkt, moeten er in je hersenen toch bepaalde stoffen in gang schieten die je ontroeren ? Waardoor treden die stoffen juist dan op ?
Etymologisch wijst “ziel” op wind, adem; in het Latijn “spiritus”, geest, waarbij het dus niet over de geest gaat zoals ik hem hierboven heb beschreven, maar over de ziel.
Het wordt duidelijk als je denkt aan de katholieke “Heilige Geest”, de derde persoon van de Drievuldigheid, naast God, de Vader, en Jezus, de zoon.
Die Drievuldigheid wordt voorgesteld als een enorm filosofisch of theologisch vraagstuk.
Maar misschien is het niet zo moeilijk.
God is liefde. Tussen de Vader en de Zoon moet er dus wederzijdse liefde leven. Maar als liefde exclusief is, ontbreekt er iets. Liefde voor elkaar moet ook altijd tot bredere liefde leiden.
Voor wie het horen wil: de liefde tussen man en vrouw moet leiden tot de liefde voor kinderen – hun kinderen – en de liefde voor hun kinderen moet leiden tot liefde voor àlle kinderen. Liefde sluit zich nooit op in zichzelf. In Gaza voelt iedere ietwat menselijke mens dit ondraaglijk pijnlijk aan.
De derde persoon van de Heilige Drievuldigheid kan je dus zien als het element in die Drievuldigheid dat de liefde van de Vader en de Zoon opentrekt naar iedereen – voor mijn part naar de hele schepping.
Ok, ik weet ook wel dat ik me bij het woord God altijd in mythologische taal uitdruk. Maar die taal kan rijk en nodig zijn.
Tja, nu zijn er natuurlijk mensen die opwerpen dat God niet bestaat en die hele Drievuldigheid een constructie is die nergens op slaat. Als je bestaan verengt tot materieel bestaan, hebben ze natuurlijk gelijk.
Maar bestaat er enkel materieel bestaan ?
Mijn ontroering als ik in de ogen van die baby kijk, of naar Bach luister kan dan wel het gevolg zijn van chemische processen in mijn hersenen, maar valt ze daar helemaal mee samen ?
Oorzaak en gevolg zijn toch niet hetzelfde.
Ik wil maar zeggen: wat ik kan denken, bestaat daarom niet materieel, maar mijn gedachte bestaat wel.
Terug naar de Ziel, Geest, derde persoon van de Drievuldigheid.
De Ziel is dus het opentrekken van de liefde.
Het radicale open komen voor de andere.
Misschien is dat wat Leonardo da Vinci bedoelt: als je iemand in de ogen kijkt, zie je de andere en je beseft dat hij jou ziet. Oogcontact. Zo komt de ziel tot leven.
De belangrijke Frans-Joodse filosoof Levinas schreef:
‘Ik ben pas vrij in het gelaat van de Ander. Het gelaat kan je dan lezen als een uitbreiding van de ogen.
Uiteraard zijn er andere contactmogelijkheden.
Als mijn lief en ik mekaar strelen, gaat dat niet zo maar om het fysisch aangename gevoelen of om mekaar seksueel op te winden. Het gaat om lief zijn voor mekaar. Het lijkt op de streling van een wind.
He zeg, dat brengt me inspiratie voor ons strelen. Hierboven bracht ik wind samen met adem. Deze avond ga ik mijn lief strelen met mijn adem ! We gaan aan Pinksterseks doen.
Zou dat me vrijer en betere vrijer maken ?
Maar misschien moet ik toch oppassen met daar mijn ziel in te zien.
Ik had het over Bach.
Hij is natuurlijk niet alleen.
Als je wil aanvoelen wat de ziel is, kan je ook luisteren naar het meesterwerk “Beannacht” van Katharina Baker.
De geest waait waar hij wil. Heeft hij Katharina gevonden of zij hem ? Het maakt niet. Luister en bid.
Zalig Pinksteren !