Knack
‘Ga strategisch om met je giften’
Ides Nicaise is een verstandig man, en vooral: hij is een econoom met ethisch bewustzijn. Dat is uitzonderlijk. Neen, ik beweer niet dat hij uniek is. Ik ken er nog.
Ik ken economen die huwelijkstrouw belangrijk vinden. Maar over dàt ethisch bewustzijn heb ik het nu niet: het gaat om ethisch bewustzijn op het vlak van de economie.
Sommige economen stellen het zelfs nadrukkelijk: ethiek en economie gaan niet samen.
Ze hebben gelijk. Tenminste: binnen het kapitalisme hebben ze gelijk: het kapitalisme is een totaal onethisch systeem.
Nogmaals: ik heb het nu over ethiek binnen het economisch systeem. Ook binnen een onethisch systeem kunnen mensen ethisch handelen, maar dat maakt het systeem nog niet ethisch.
Het kapitalisme heeft niets vandoen met ethiek: het doel van het handelen is de winst en de weg is de concurrentie. Concurrentie betekent dat de kapitalist – als kapitalist – zich er niets van aantrekt dat hij anderen in het faillissement stort of werkloos maakt.
Het kapitalisme trekt zich er niets van aan dat het mensen in de armoede drijft. Meer nog: het functioneert enkel als het mensen in de armoede drijft.
Alle gelul over groei die iedereen ten goede komt verandert daar niets aan. Elke winst gaat ten koste van iemand anders.
Armen interesseren de kapitalist enkel als de kapitalistische economie door overproductie meer consumptie nodig heeft. Dan zal ze graag zien dat de overheid die armen steunt zodat ze meer kunnen consumeren. Die steun komt dan zelfs nog niet van de kapitalist, maar van de middenklasse. Die middenklasse zal dan misschien zelf iets minder consumeren, maar de algemene consumptie groeit, en dus weer de winst van de winnaars van de concurrentie. Ik zie daar geen ethiek in.
Als ethisch denken en handelen eigen is aan de mens, is het kapitalisme een benedenmenselijk systeem.
Maar terug naar Ides die wil investeren en daarbij het ethische in hem aan bod wil laten komen door enkel te investeren in duurzame producten en wapenproductie te vermijden.
Het is natuurlijk beter dan niets. Maar het doel van zijn investeringen is niet het steunen van een bedrijf, maar wel de rente.
De beurs is op zich een goede zaak: bedrijven vinden er mensen die willen investeren. Dat is goed voor de economie. Laat me nu maar even een beetje naïef aannemen dat dat ook goed is voor de mensen. Maar de beurs wordt niet enkel daarvoor gebruikt: er worden ook aandelen gekocht en verkocht. Het doel daarvan is niet het bevorderen van de economie, maar winst door het kopen en verkopen van geld. Dat is onethisch.
Geld is op zich geen koopwaar. Het is enkel een middel om de handel efficiënter te maken. Elke handel is in zich ruilhandel, maar een bakker die een piano wil kopen, kan moeilijk met duizend broden aankomen bij de pianomaker. Geld lost dat probleem op. De functie van geld moet zich daartoe beperken.
Bij ruilhandel worden producten verhandeld die verschillen: een brood is geen piano. Bij geldhandel wordt hetzelfde product geruild.
Handel gaat over het ruilen van producten met waarde. Geld is op zich niets waard. De inflatie toont het aan. Als morgen Fons Verplaetse verrijst en een relatie begint met Christine Lagarde (met Fons is alles mogelijk), kan overmorgen jouw euro eensklaps niets meer waard zijn.
De Europese centrale bank heeft de voorbije jaren massaal geldbriefjes bijgedrukt waar geen economische productie tegenover staat. Eigenlijk zijn die briefjes totaal waardeloos. Vroeg of laat spat die zeepbel uit mekaar.
Geld is op zich niets waard. Het is slechts waard wat de verkoper er wil voor geven. Vraag het maar aan de Duitsers na de Eerste Wereldoorlog. Zeg niet dat het niet meer kan gebeuren. Het is in aantocht.
Dat geld investeren op de beurs in deze omstandigheden onethisch is – zelfs in duurzame producten – schijnt Ides te zijn ontgaan.
Dan hoor ik hem liever pleiten voor geld beleggen in vrienden en win-win leningen. Maar natuurlijk: als die vrienden het dan niet halen en je lening niet kunnen terug betalen…
Mij kan het niet schelen of mijn vrienden me niet kunnen terugbetalen. Het gaat toch om geld dat ik niet nodig heb.
Maar het gaat toch om mijn spaargeld ?
Is sparen dan geen deugd en dus ethisch ok ? En als sparen ok is, is het dan ook niet ok dat ik probeer om mijn spaargeld zijn waarde te laten houden ?
Natuurlijk mag – en misschien moet ik het zelfs – proberen om mijn spaargeld te beschermen tegen de inflatie, maar dat betekent dat ik moet proberen een rente te krijgen die overeenkomt met de inflatie. het betekent niet dat ik moet streven naar zo veel mogelijk rente, zodat ik er rijker van word. Rijker moet ik worden door te werken.
Vrienden spelen op de Lotto. Matig, met kleine inzetten. Anderen, de slimmeren hebben het berekend: de kans om te winnen is zo klein dat inzetten normaal tot verlies leidt. Ze beschouwen de Lotto (van de overheid ! ) als een belasting op domheid. De dommen laten zich dan ook nog vangen doordat ze af en toe toch wat winnen. De organisatoren van de Lotto zijn smeerlappen.
Ik speel niet op de Lotto. Ik wil geen geld waar ik niet voor gewerkt heb.
Zelfs goede mensen begrijpen me niet als ik dat zeg.
Ze zijn zo doordrongen van het kapitalistische denken dat hun ethisch bewustzijn is afgevlakt als het over economie of geld gaat.
Van mij mag je nu zeggen dat dat ook al zo was voor het kapitalisme. Natuurlijk: maar nu leven we in het kapitalisme.
Het ethisch bewustzijn is altijd in evolutie met fasen van groei en fasen van terugval (De Duitsers in de tijd van Hitler). We leven in een tijd waarin we een mooie groei en verfijning van aanvoelen zien, bijvoorbeeld als het over geslacht en gender gaat. Dat sommigen daarin zo ver gaan dat ze belachelijk worden, is een andere zaak; op zich is het goed.
Wanneer ook die ethische groei en verfijning van inzicht als het over economie of geld gaat ?
Ik kan niet verwachten dat iedereen zo maar plots tot mijn niveau opstijgt. Maar ik moet ook een beetje nederig blijven. En dus waardeer ik Ides Nicaise omdat hij door zijn artikel bijdraagt tot die verfijning van het ethische aanvoelen.