Rare gasten die media commentatoren. De overgrote meerderheid van hen is ongelovig en wil niks weten van de katholieke kerk. Een aantal zijn katholiek opgevoed en hebben dus enige (oppervlakkige) kennis. Velen weten totaal niet waar het over gaat. Maar allemaal vinden ze wel dat ze het recht hebben om te oordelen. Dat wil niet zeggen dat ze allemaal overal ongelijk in hebben.
Maar waar gaat het over ?
De paus is de leider van de katholieke kerk. Belangrijk daarbij is het besef dat katholieke kerk geen eenduidig begrip is.
Als je het woord kerk hoort, denk je misschien dadelijk aan een gebouw.
Maar hier gaat het natuurlijk over de gemeenschap van gelovigen die zich laten inspireren door de boodschap en de figuur van Jezus.
Maar ook die gemeenschap is complex, want het leven van de gelovigen speelt zich enerzijds af binnen een wereld-organisatie die duidelijk in het oog springt.
Belangrijker dan die organisatie is de concrete kleine gemeenschap van mensen die mekaar daadwerkelijk ontmoeten en steunen in hun geloof en de beleving ervan. Als je die kleine gemeenschappen wil situeren in de organisatie kom je uit bij de parochies, al zijn er ook altijd nogal wat parochies waarin er weinig gemeenschap is.
Een van de grote problemen – misschien wel het grootste – is de teloorgang van deze kleine gemeenschappen in onze streken. Zij zijn het kloppende hart van het geloof in de wereld.
Daarnaast heb je dus de organisatie en dan denkt iedereen spontaan dadelijk aan Rome en de hiërarchie.
Maar eigenlijk bestaat de kerk uit onafhankelijke eenheden: de bisdommen, geleid door bisschoppen die allemaal gelijkwaardig zijn.
Zo bijvoorbeeld heeft de aartsbisschop van belgië geen macht over de andere bischoppen. Hij is hoogstens een primus inter pares. Dat geldt ook voor de paus, al heeft het Vaticaan natuurlijk wel een machtsorgaan uitgebouwd.
Franciscus heeft de praktijk van de synode terug aan belang doen winnen.
De synode is een vergadering van bisschoppen. Door het samenroepen van synodes heeft Franciscus opnieuw de idee van de primus inter pares aan belang doen winnen. Niet het Vaticaan beslist, maar de vergadering van allemaal gelijke bisschoppen.
De organisatie in aparte bisdommen is terug te brengen op de eerste kerken waarvan al sprake, bijvoorbeeld in de brieven van Paulus. Dat betekent dat je moet oppassen met te spreken over een wereldkerk die overal conform zou zijn.
Het is heel goed mogelijk dat een bepaald bisdom zeer conservatief en moralistisch is, terwijl in een ander bisdom de sfeer veel opener is en het mededogen veel sterker leeft.
Dit is een van de grote problemen van het Vaticaan: het moet al die verschillende bisdommen samen houden.
Bij wijze van voorbeeld: in de bisdommen in Afrika wordt homofilie totaal afgewezen terwijl bij ons in het Noord-Westen homofilie wél is aanvaard.
Wie Franciscus verwijt dat hij niet ver genoeg is gegaan in de aanvaarding van de homofiele mens – het homo-huwelijk is volgens Rome niet toegestaan – moet begrijpen dat Franciscus niet verder kón gaan als hij een afscheuring van Afrikaanse bisdommen wilde vermijden.
Je kan veel kritiek geven op het Vaticaan – ik doe er graag aan mee – maar dat verschil tussen bijvoorbeeld, de Afrikaanse kerken en de Europese, wijst naar de kern van de zaak: een kritiek die ik nergens gelezen heb maar die – denk ik – dé fundamentele kritiek is.
Dat de Afrikaanse bisschoppen de homoseksualiteit afwijzen en de Europese bisschoppen niet, wijst er op dat de homoseksualiteit geen thema is voor het christelijk geloof.
Bij uitbreiding: de ethiek is geen thema voor de kerk.
Jezus heeft nooit ergens morele regels verkondigd of opgelegd. Integendeel hij heeft zich verzet tegen de dominantie van de morele wetgeving in de samenleving van zijn tijd. Hij heeft natuurlijk de morele inzichten van zijn tijd niet zo maar afgewezen, maar hij was er niet mee bezig. Hij was bezig met mensen die in de miserie zaten omdat ze volgens het Joodse denken morele regels overtreden hadden.
Voor Jezus was er slechts één morele vraag: heb je hongerigen te eten gegeven, dorstigen te drinken, naakten gekleed … ? Hij vraagt niet naar je huwelijkstrouw of je homofilie …
Ja, natuurlijk is ethiek belangrijk en zijn er morele regels nodig, maar Jezus heeft daartegenover slechts één boodschap: hou van mekaar.
Dàt is de inspiratie van het christendom.
Hou van mekaar. Hoe vul je dat in ?
Die invulling is cultuurgebonden. Gebonden in tijd en ruimte.
De ethische inzichten van tweeduizend jaar geleden waren anders dan die van nu. Je gaat iemand die tweeduizend jaar geleden leefde er toch niet van beschuldigen dat hij profiteerde van de sociale zekerheid ? In het oude Rome waren er mensen die de slavernij normaal vonden en toch echt goede mensen waren. Of was er in heel Rome dan geen enkele goede mens ?
Hetzelfde voor de ruimte: het is toch normaal dat de culturele – en dus ethische – ontwikkeling niet overal gelijk is op onze planeet. Of: de ethische ontwikkeling gaat niet overal op onze aarde even snel. En ja dus is het normaal – om terug te komen op ons voorbeeld – dat de ethische inzichten over homofilie in Afrika anders zijn dan in Europa.
En wat geldt voor de oude Romein, geldt ook voor een Afrikaan die homofilie afwijst. Ook hij kan een goed mens zijn.
Wie eist dat ze in Afrika hetzelfde denken als wij verraadt de wereldwijde multiculturaliteit. Misschien nog erger: hij begaat een perverse vorm van ethisch kolonialisme en imperialisme.
De commentatoren die Franciscus aanvallen op het feit dat hij het homohuwelijk niet heeft goedgekeurd hebben het dus even min begrepen als het Vaticaan dat ze bekritiseren.
Velen verwachten van de kerk dat ze een moreel baken is in een amorele wereld.
Ja, de kerk moet een inspiratie zijn voor moraal. Maar niet door concrete morele regelgeving. Ze moet dat zijn, gewoon door het doorgeven van Jezus: hou van mekaar.
Mensen zullen dan, gebonden aan tijd en ruimte, invulling geven aan dat principe.
En als ik dat echt toepas zal ik als Westerse mens met mijn visie op homofilie, ook houden van de Afrikaan met zijn visie.
Laat de kerk dus stoppen met een boodschap van moraal. Laat ons binnen de kerk gewoon mekaar altijd opnieuw confronteren met de vraag: is onze ethiek – ons handelen – echt ingegeven door de liefde ?
Natuurlijk is het niet genoeg om zo maar steeds een idee te herhalen. Jezus sprak niet in ideeën hij vertelde verhalen.
Dat is wat de kerk moet doen: inspirerende verhalen vertellen, te beginnen met het verhaal van Jezus en de verhalen die hij vertelde. Maar ook eigentijdse verhalen moeten kunnen. En laat de mensen dan maar, geïnspireerd door die verhalen hun geweten ontwikkelen.
Niet Rome moet die verhalen vertellen. Ze moeten verteld worden in onze parochiekerken, in de kleine gemeenschappen die kerk vormen.
Weg met een kerkelijke leer. Weg met dogma’s. Weg met de angst voor een Roomse macht.
Blijft over: de blijde boodschap van Jezus.