VRTNWS
Lessen na corona: ethiek mag geen beleidshoer worden
Ignaas Devisch heeft natuurlijk gelijk. Hij sluit ook aan bij de oproep van Luk Bouckaert die ik zondag voor acht dagen besprak waarin deze pleit voor ethiek in de economie.
Nu is het natuurlijk zo dat Devisch wat overdrijft: zeker in de geneeskunde is ethiek altijd wel aanwezig en niet enkel in crisissituaties zoals deze pandemie. Ook buiten de coronacrisis worden de ethische vragen gesteld over abortus, euthanasie…
Maar dat het beter zou zijn dat de ethische vragen die zich zouden kunnen stellen in crisissituaties al worden besproken nog voor die crisissen is natuurlijk correct. Zeker als je crisissen kunt voorzien. We weten nu al zeker dat er ooit een nieuw virus zal toeslaan, en zelfs met de beste voorzorgsmaatregelen is het niet uit te sluiten dat dit tot een pandemie kan leiden. In dat verband mag voor mijn part ook al het denkwerk beginnen over de ethische vraagstukken in oorlogstijd. Jullie kennen mijn stelling: een derde wereldoorlog is onvermijdelijk. In ieder geval kan niemand hem uitsluiten.
Maar er is ook iets hypocriets in de stelling van Devisch, want niemand heeft hem belet om voor de crisis zelf al een debat op gang te brengen onder ethici over mogelijke ethische vragen. Waarom hebben ethici gewacht tot de vragen gesteld werden door geneeskundigen ? Of politici ethische vragen gesteld hebben weet ik niet. Ik heb er in ieder geval niets van gehoord. Het lijkt me dat nogal wat politici niet bezig zijn met ethiek, maar enkel met vastgelegde ideologie, macht en partijbelangen.
In ieder geval zou het niet slecht zijn om de ethische vragen in verband met oorlog ter sprake te brengen. Die vragen zijn al eeuwenoud, en er zijn al eeuwenoude antwoorden, maar gezien de aard van de nieuwe wapens en de nieuwe oorlogsvoering stellen zich zeker ook al nieuwe vragen. Te beginnen met de vraag of het voor een land als belgië eigenlijk wel ethisch verantwoord is om deel te nemen aan een kapitalistisch vehikel als de navo dat zich in schandelijke hypocrisie verschuilt achter vrijheid en democratie, maar enkel bedoeld is om de belangen te beschermen van een kliek kapitalisten tegen een andere kliek kapitalisten. Op dit ogenblik lijkt de ethische vraag teruggebracht tot de vraag voor welke kapitalistische kliek kiezen wij ?
Meer fundamenteel is de vraag naar ethiek in de economie die Bouckaert opwerpt. Bouckaert heeft gelijk, maar hij roept zijn boodschap al bijna een mensenleven, en ik zie niet veel resultaat van zijn oproep. Nog altijd gaan de meeste economen er van uit dat ethiek geen rol speelt in het economisch gebeuren. Dat is natuurlijk eigen aan het kapitalisme: productie is er niet bedoeld om behoeften te bevredigen – wat een mooie ethische verantwoording zou zijn – maar enkel om winst te maken. Natuurlijk zullen er voor sommigen regels van eerlijkheid en rechtvaardigheid gelden in het handelsgebeuren, en je kan die eerlijkheid als een ethisch thema beschouwen, maar dat verandert niets aan het basisgegeven.
Misschien zelfs zijn er oprechte producenten die wél produceren om behoeften te voldoen en dienst te bewijzen, maar ook dat verandert niets aan het systemische gebrek aan ethiek. Laat me dat verduidelijken met een vergelijking: een soldaat kan echt overtuigd ten strijde trekken om de vrijheid te verdedigen, maar dat verandert niets aan het feit dat de oorlog waarin hij vecht pure ondermenselijkheid is.
Op dit ogenblik zijn er miljardairs zoals Gates en Buffet die grote sommen geld besteden aan gezondheidszorg in arme landen. Een aantal mensen vinden dat daarmee het kapitalisme te verdedigen valt. Maar sta me toe te twijfelen aan de puurheid van de bedoelingen van Gates en Buffet. Misschien hebben ze wel een echt goed hart en willen ze echt sukkelaars helpen. Maar ondertussen heb ik wel nog niet vernomen dat ze door hun geld “weg te geven”, armer zijn geworden. Integendeel: ik hoor fluisteren dat ze er aan verdienen. Ik meen me ook te herinneren dat ik Buffet heb horen zeggen dat het beter is dat de rijken wat van hun geld vrijwillig aan goede doelen besteden, dan dat het via belastingen van hen wordt afgepakt. In ieder geval lijdt hun gedoe aan het ethisch deficit van liefdadigheid: de hulp voor mensen in nood blijft afhangen van het goed hart en de vrijwillige bijdrage van de sterken. De ethische vraag hierbij is: màg ik mensen in nood in de steek laten ? Als ik dat niet mag, moeten er wetten zijn die me verplichten tot hulp. Ik hoor Gates en Buffet niet pleiten voor die wetten, en dus blijven ze zitten met dat ethisch deficit.
Dit geldt dan natuurlijk ook voor de belgische – Vlaamse – politici die weigeren om een rijkentaks in te voeren.
Ethiek is nodig in het leven. Gewoon al om samen-leven mogelijk te maken. Maar ook om mensen persoonlijk menselijk te maken. Dat op een belangrijk domein van ons leven, de economie, door het kapitalisme de ethiek fundamenteel afwezig is, is een kwalijke zaak. Het kan toch niet anders of wie op dat belangrijke domein in ethische lauwheid verkeert, zal ook op andere domeinen van het leven ethisch minder gevoelig zijn. Eigenlijk is het een wonder dat er nog zo veel goede mensen zijn. Voor mij horen de groot-kapitalisten daar niet bij . Ook niet Gates en Buffet.