Business AM
Slaapwandelen op de Berg van Megadreigingen
Eerst en vooral: de auteur geeft goed aan dat de geschiedenis zich herhaalt: we zien de jaren dertig terugkomen. Die mondden uit in de Tweede Wereldoorlog.
Nu is het van alle tijden dat de geschiedenis zich herhaalt, nooit helemaal hetzelfde, maar toch een herhaling.
Het rare aan het verhaal is dat de uitdrukking “de geschiedenis herhaalt zich” altijd wordt gebruikt als het over “rampen” gaat.
Een van de zaken die veranderen is de impact van de mens op de gebeurtenissen.
Door de vooruitgang van wetenschap en technologie wordt alles wat de mensheid doet ingrijpender; zowel op de planeet als op de gebeurtenissen. De gevolgen worden alsmaar erger.
Zijn we nu zo ver gekomen dat het zo erg wordt dat het uitloopt op “de geschiedenis herhaalt zich niet meer” ? De mensheid heeft zoveel impact dat de ramp het einde betekent. De dreiging van een nucleair conflict is reëel.
Bij die herhaling van de geschiedenis volgt dan altijd: de mensheid leert niet van haar fouten.
Hoe komt het dat we niet leren van onze fouten ?
Het antwoord lijkt duidelijk: we blijven alsmaar ronddraaien in hetzelfde denkschema. We durven niet vernieuwend denken; fundamenteel vernieuwend.
Einstein wist al dat het onmogelijk is om onze problemen op te lossen vanuit hetzelfde denken dat we gebruikten toen we ze creëerden.
Of nog: we zitten in een status quo. Eigenlijk verandert er niets. Wat op veranderingen lijkt is wat oppervlakkig gerimpel.
De geschiedenis gaat over de mens. Als we positieve verandering willen, moeten we dus nadenken over de mens.
Ons mensbeeld is nog altijd dat van het liberalisme.
Zelfs mensen die niet liberaal denken, worden geconfronteerd met een wereld waarin de macht ligt bij de liberaal denkenden.
Nu kan het woord liberalisme nogal wat ladingen dekken. Ik heb het hier over een individualistisch mensbeeld: de mens is (vooral) een individu dat per definitie in concurrentie staat met andere individuen. In die concurrentiestrijd kan hij coalities aangaan met andere individuen, maar dat verandert niets aan het feit dat hij in een toestand van concurrentie blijft.
Als je de zich altijd maar herhalende rampen van de geschiedenis bekijkt, gaat het altijd over concurrentie.
De liberalen die zeggen: de mens is nu eenmaal wat hij is en dat zal/kan niet veranderen, verdedigen het status quo, en dus de rampzalige herhaling van de geschiedenis.
Ze doen zich graag voor als vooruitstrevend, maar in feite zijn ze oerconservatief. Destructief conservatief.
Ze houden een mens in leven die onvermijdelijk eindigt in zelfdestructie.
Is de mens een individu ? Hij is ook een individu. Zolang de mens een individu is, zal concurrentie nooit helemaal verdwijnen. Maar als we de mens enkel als individu zien, cultiveren we de concurrentie. We maken er een streefdoel van. We voeden mensen op tot geoefende concurrentie-voerders.
We construeren een economisch systeem dat draait op concurrentie – het kapitalisme – en stellen een Europees commissaris aan om er over te waken dat de concurrentie gehandhaafd blijft. Het niet grappige is dat dat zelfs nodig is, want die commissaris moet er over waken dat er geen monopolies ontstaan. Natuurlijk mogen die niet ontstaan. Maar dat verandert niets aan het feit dat het systeem de concurrentie cultiveert en dus ook de mens als individu en concurrerend wezen.
Wordt het niet tijd dat we de mens zien als een gemeenschapswezen dat ook individu is en op dat mensbeeld onze samenleving en dus ook ons economisch systeem gaan bouwen ?
Ook bij die gemeenschapsmens blijft dat ook belangrijk.
De mens moet ook individu blijven. Persoonlijkheid. Ontwikkeld zelfbewustzijn. Ik mezelf, met mijn eigen wil en vrijheid.
Het WEF wil naar een wereld waarin de mens (behalve een kleine groep machthebbers) zijn individualiteit verliest en totaal opgaat in de massa.
Die wereld zal inderdaad een wereld zonder oorlog zijn; zonder de rampen die nu de herhaling van de geschiedenis uitmaken.
Maar ook die wereld zal het einde van de mensheid betekenen.
Besluit: we moeten het geweer van schouder veranderen en vernieuwend durven denken over de fundamenten van de menselijkheid. Daaruit moeten we de conclusies trekken voor de organisatie van onze samenleving.
In dat denken wordt de mens gezien als een in essentie op gemeenschap gericht wezen.
Gemeenschap is iets anders dan massa. Gemeenschap is ontmoeting. Er is slechts ontmoeting als er een ik en een jij is, en hoe rijker de persoonlijkheden van dat ik en jij, hoe rijker de ontmoeting en de gemeenschap.
Het komt er op neer dat het ik behouden blijft, maar niet meer gericht is op concurrentie, maar op ontmoeting.
In de mate dat concurrentie dan onvermijdelijk toch nog de kop opsteekt, zal ze door de kracht van de gerichtheid op ontmoeting “vermenselijkt” worden en zullen de negatieve gevolgen beperkt blijven.
En neen: die nieuwe mens creëren we niet met een vingerknip.
Maar laat ons er alstublieft aan beginnen. Laat ons alstublieft het liberale status quo denken verlaten.
In de hoop dat het nog niet te laat is.