MO*
JAN MERTENS
Er is nood aan heel veel, kwetsbare en zoekende, verhalen om de hoop te verbeelden
Veranderende verhalen in tijden van klimaatcrisis
Wat zouden we zonder verhalen zijn? Ik denk dat waarschijnlijk elke mens een diep verlangen naar verhalen heeft. Je moet alleen al maar de magische woorden er was eens uitspreken of iets in je lichaam opent zich voor wat er zal komen. Verhalen geven ons het gevoel dat dingen kunnen gebeuren in een soort logische volgorde, waardoor je iets lijkt te begrijpen van het oerwoud van de menselijke ervaring. Door over jezelf een verhaal te vertellen, krijg je een identiteit en kunnen anderen jou in een context of een tijdlijn zien
Jan Mertens is een krapuleus ventje. Ik zeg dat omdat er een heel rare passage in zijn overigens bijna mooie bijdrage staat. Ik geef ze je hier integraal:
In dat rapport van de OESO staat overigens nergens dat een beleid dat kiest voor je terugtrekken uit aangegane klimaatverbintenissen, je afscheuren van een al heel klein land of van de EU, het afbouwen van sociale bescherming, het schrappen van die paar kleine ingrepen zoals rekeningrijden of een voorzichtige groene fiscaliteit, het afbouwen van de overheid, het vergroten van de ongelijkheid, het proberen te weren van migranten, het beschermen van de privileges van de rijken of het culpabiliseren van actieve jongeren die vragen dat wie verantwoordelijk is ook verantwoordelijkheid draagt ook maar in enige mate zal bijdragen aan het voorkomen van de ‘systemic collapse’, telkens integendeel.
Deze passage past op geen enkele manier in de rest van zijn verhaal over verhalen. En ze is een onverbloemde aanval op de n-va en de regering Jambon. Even tussendoor het koninklijk profitariaat verdedigen. Nu mag je van mij de n-va en Jambon aanvallen, zoveel je wil. Maar doe het dan in een correcte context, en met intelligente argumenten.
De context klopt niet omdat zijn betoog gaat over een fundamentele paradigmaverandering. Het gaat over een ander economisch systeem, en een andere mensvisie en hoe die via verhalen bij de mensen te brengen. In deze passage doet Mertens alsof de “systemic collapse” wel zou kunnen voorkomen worden door zich niet terug te trekken uit klimaatverbintenissen, een klein land niet te splitsen, enz. … Dat is natuurlijk zever. Ook al zijn sommige punten op zich terecht, ze hebben niet vandoen met de instorting van het systeem.
Maar laat me toch ook kijken naar wat ik goed vind.
Inderdaad verhalen zijn belangrijk. Daar ben ik het volledig mee eens. Het succes van de TV-series komt van de hang van mensen naar verhalen.
Het is ook waar dat de mens meer is dan een egoïstisch berekenend wezen. Hij is ook sociaal en gericht op de medemens. Het is nodig om dat te benadrukken. Maar als de conferentie ‘Averting Systemic Collapse’ die Mertens aanhaalt, stelt dat het sociale in de mens een belangrijke economische factor is, dan kan dat wel waar zijn voor de dienstensector in de economie. Maar het is op dit ogenblik zeker niet zo in de harde economie van de productie. Zal het dat in de toekomst wél ooit zo zijn ? In mijn boek Eutopia ga ik er van uit dat dat kan, omdat anders een echt menselijke economie niet mogelijk is. Maar dat is héél verre toekomst. Mertens suggereert dat mensen egoïstisch zijn omdat ze al lang voortdurende het verhaal horen dat ze egoïstisch zijn. Welnu: mensen zijn niet egoïstisch omdat hen dat verteld wordt, maar gewoon omdat ze dat zijn. Iedere mens wordt op zijn minst egocentrisch geboren. Daar is nog veel meer over te zeggen. Als jullie braaf zijn en iedere dag mijn blog lezen, wil ik het je ooit nog wel eens “vertellen”. Mag ik een suggestie doen voor Mertens: hij zou een verhaal kunnen bedenken waarin de overgrote meerderheid van de arbeiders niet alleen werken om (zo veel mogelijk) geld te verdienen om zo rijkelijk mogelijk te kunnen leven, maar dat een belangrijkere motivatie voor hun werkzaamheid zou zijn dat ze door hun werk aan anderen en de samenleving dienst bewijzen. Dat zou dan natuurlijk ook inhouden dat ze als het nodig is voor de samenleving, bereid zijn om loonsverlaging te aanvaarden. In een economie die niet meer gericht is op groei, zàl dat nodig zijn.
Vergis je niet: ook ik ben tegen een economisch systeem dat gericht is op ongebreidelde groei en dat niet zonder die groei kan. Maar dat veronderstelt dan wel die nieuwe mens.
Daar stoot ik op iets wat me verontrust: het woord “averting” in de titel van die conferentie. Averting betekent “afwenden, verhoeden, voorkomen. De bedoeling is dus om het ineenstorten van het systeem te voorkomen. Maar dat systeem is toch het huidige systeem, het kapitalisme ? Door zijn titel suggereert Mertens dat het om de instorting van het ecologische systeem gaat. Maar dat rapport “Beyond Growht” begint met de vraag: Why we need a new economic approach ? En het antwoord is:
The world faces profound economic challenges
Accelerating environmental crisis
Rapid technological change
New patterns of globalisation
Demographic change
En gaat verder met de vaststelling dat de meeste economieën nu slechter presteren dan vroeger. Het klimaat-en ecologisch aspect is dus eigenlijk slechts ondergeschikt.
Dat wil dus zeggen dat de conferentie een ineenstorting van het kapitalistische economische systeem wil voorkomen, door dat niet meer gericht wordt op economische groei. Maar het blijft dus wel nog altijd kapitalisme.
Maar het kapitalisme is niet enkel een systeem dat gericht is op groei, maar ook een systeem waarin de kapitalist als eigenaar van de productiemiddelen, de baas is, en het geld naar hem vloeit, waarbij hij de kruimels van zijn rijkgevulde tafel laat vallen die nodig zijn om zijn werkvolk aan het werk te houden. Het is een systeem waarin de ongelijkheid tussen kapitalist en werker essentieel is. Wil de conferentie gewoon het economisch systeem technisch aanpassen, maar die ongelijkheid in stand houden ? Wil de conferentie een “sociale” werker omdat die inderdaad bereid zou zijn om lager loon te aanvaarden vanuit bekommernis voor het algemeen welzijn, terwijl de winst ongeremd naar de kapitalist blijft vloeien ? Ja, ik weet het: in dat rapport wordt ook gesteld dat er moet gestreefd worden naar meer welstand voor de individuen en een minder grote kloof tussen rijk en arm. Maar we weten dat die praat al lang wordt verkocht, en dat ze daar niets van menen. De enige reden waarom ze de groeiende kloof tussen rijk en arm onder controle willen houden, is de angst voor een wereldwijde massale opstand van de primitieve horden.
Mertens zegt zelf dat de OESO geen club van groen-linkse kabouters is. Blijkbaar doet dat bij hem geen alarmbellen rinkelen. Bij mij wel. Ik geloof niet dat de kapitalisten streven naar een systeem waarin zij niet meer de baas zijn.
Ondertussen hoor ik linksen kracht en hoop putten uit dat soort conferenties en rapporten. Ze denken dat Greta links is als ze de VN toesnauwt dat de groei niet oneindig kan zijn. Ze geloven niet in levensechte verhalen, maar in sprookjes. Als een verhaal begint met “er was eens…”, weet je dat het niet waar is.