Streven
Migranten tussen vrijheid en dwang
Streven blijft een tijdschrift dat kwaliteit brengt. Ook dit artikel van Eric Vanhaute brengt een interessante analyse. Maar Vanhaute geeft niet aan waar die analyse toe leidt. Hij schijnt fundamenteel positief te staan tegenover migratie. Maar blijft teveel steken in “beschrijvende” wetenschap. Ja, Vanhaute heeft gelijk als hij stelt dat migratie een onvermijdelijk en onomkeerbaar fenomeen is.
Hij geeft mooi aan welke de voordelen zijn van migratie. En hij vermeldt correct de problemen die de migratie meebrengt. Maar hij heeft geen oog voor het aspect identiteit. Misschien kan je dat van hem niet verwachten, want Eric Vanhaute is prof in de economische en sociale wetenschappen. Maar een mens is pas een intellectueel als hij zijn vak-kennis kan kaderen in een breder geheel. Dat doet Vanhaute hier dus te weinig. Let op: ik beweer niet dat Vanhaute geen intellectueel is, maar hier had hij dat meer kunnen zijn. Zelfs als hij er van uitgaat dat hij over identiteit te weinig weet, had hij nog kunnen aangeven dat identiteit een rol speelt. Het kan natuurlijk ook zijn dat Vanhaute vindt dat identiteit géén rol speelt. Dan ben ik het fundamenteel oneens met hem.
Enkele inhoudelijke bedenkingen. In de titel stelt de auteur de vraag naar vrijheid en dwang. Dat is een belangrijke vraag. Is er eigenlijk wel ooit vrije migratie geweest ? Doen mensen die “vrijwillig” migreren om een beter leven op te bouwen, dit wel echt vrij ? Het antwoord daarop is “neen”. Altijd opnieuw wordt door de voorstanders van open grenzen aangehaald dat de ontmoeting van culturen een verrijking is. Ik ben het daar mee eens. Maar moet dat dan geen “vrije” ontmoeting zijn ? Als ik iemand ontmoet onder dwang, is die ontmoeting dan nog een verrijking ? En wat als de andere mij ontmoet onder dwang, en me eigenlijk niet wil ontmoeten ?
Uit het relaas van Vanhaute blijkt duidelijk dat alle migratie economische migratie is. Dat betekent dat de migrerende mens in het aspect migratie van zijn mens-zijn, wordt gereduceerd tot de economische mens. Ik ben tegen reduceren van het mens-zijn. Het blijft altijd om mensen gaan die meer zijn dan producent of consument. Maar is het precies niet die reductie tot de economische mens die we zien bij, bijvoorbeeld de transmigranten in het Noordstation ? Zijn dat ook nog “spelende” mensen ? Mensen die bezig zijn met schoonheid ? Is het feit dat de overgrote meerderheid enkelingen zijn en geen families, geen duidelijk bewijs dat ze ook, de “familie”mens hebben opgegeven ? Sommigen zullen nog wel herenigd worden met hun familie. Maar de meesten weten dat dit niet meer zal gebeuren, en hebben het aanvaard om economische redenen… Dat is ongemeen triestig.
Nu kan je stellen dat als de migranten zich hier gevestigd hebben, de reductie wordt opgeheven, en ze opnieuw volwaardig mens kunnen zijn. Maar dat verandert niets aan het feit dat de migratie op zich, mensen reduceert. Ik ben dus tegen migratie. Als alle migratie onvrijwillig gebeurt, ben ik tegen migratie. Als ik een andere cultuur wil ontmoeten, dan moet dat niet gebeuren in mijn straat, want die andere cultuur heeft een maatschappelijke bedding nodig. En mijn straat is die bedding niet. Het feit dat migranten altijd opnieuw zelf gettovorming opzoeken is daar een aanwijzing voor. Een getto is een surrogaat voor de oorspronkelijke bedding. En juist omdat het een surrogaat is, krijg je dan verstarring van de identiteit waardoor de openheid voor de andere verdwijnt, het aspect ontmoeting wegvalt, en alles wat mooi en verrijkend zou kunnen zijn aan de ontmoeting, verdampt. Het is precies dàt wat er bij ons aan ’t gebeuren is. Dàt is de voedingsbodem voor de salafistische propaganda en het succes er van.
Nog niet zo lang geleden was ik voorstander van de multiculturele samenleving. Nu niet meer. Ik blijf voorstander van de ontmoeting van culturen, maar culturen horen bij plaatsen, klimaten, bergen, vlaktes of woestijnen. Als je een cultuur weghaalt uit haar natuurlijke habitas, krijg je een nep-cultuur.
Als we er van uitgaan dat migratie onvrij is en voortkomt uit een economische noodzaak, moeten we ons concentreren op die economie. Ja, ik weet het: ik sla open deuren in. Iedereen zegt wel dat we de toestand in die landen moeten verbeteren. Maar ik zie er niets voor gebeuren. En het kàn ook niet gebeuren binnen een economisch systeem dat de andere mens en de andere gemeenschap of andere staat als een concurrent ziet. Zolang ik in belgië hoor zeggen dat onze lonen moeten concurreren met de Duitse, zal het niet gaan.
Ja, het zou kunnen binnen het kapitalisme als de “rijke” landen er voordeel zouden bij hebben om de “arme” te helpen. En er zullen wellicht situaties zijn waarin dat zo is. China doet het in Afrika. Maar fundamenteel blijft dat een uitzonderingstoestand. Uitzonderlijk zowel in tijd als ruimte. In feite bevestigt Vanhaute dit met zijn thesis dat migratie er altijd al geweest is, en niet enkel een huidig probleem. Want er is nog nooit een wereldwijde solidaire samenleving geweest. Zolang die er niet is, zal migratie inderdaad blijven bestaan. Maar dat betekent dus niet dat migratie goed is. En het is niet omdat de mensheid er nooit in geslaagd is om die solidaire samenleving vorm te geven dat de migratie daarom menselijk is. Vanhaute zegt: mensen zijn migranten. Neen dus, migratie behoort niet tot de menselijkheid. Ze is een aantasting van de menselijkheid.
Het is pijnlijk om te zien hoe goede mensen in naam van de menselijkheid de multiculturele samenleving voorstellen als een ideaal.
Ja, we moeten de migrant die zich hier aandient menselijk behandelen. Want al zijn mensen, in tegenspraak met Vanhaute, dan geen migranten, migranten zijn wel mensen. Maar wie enkel de sukkelaars hier helpt en niet tegelijkertijd actie voert – of tenminste die actie steunt – tegen een economie die migratie voor mensen noodzakelijk maakt, schiet grandioos tekort en bevestigt de onmenselijkheid.