Jullie hebben trouw mijn zondagse bezinningen gelezen. Ik bewonder jullie moed. Maar nu ben ik die evangelieteksten even beu. Eigenlijk komt het altijd op hetzelfde neer: God is liefde. Nu is er over dat zinnetje nog wel wat te zeggen, en ik wil dat ook nog wel doen. Maar laat me nu na zoveel zondagse bezinningen tot het besluit komen dat de kernboodschap van het evangelie eenduidig en duidelijk is. Wie van slechte wil is, zal altijd nog wel een pericope vinden die anders kan geïnterpreteerd worden. Het evangelie is nu eenmaal een samenraapsel van allerlei verhalen uit verschillende tradities. Maar over de basisintuïtie van het christendom is er geen discussie mogelijk.
Het heeft dus geen zin om allerlei christelijke teksten tegen mekaar uit te spelen. En uit wat volgt zal blijken dat het het al helemaal geen zin heeft om teksten uit het Oude Testament uit te spelen tegen de christelijke intuïtie. Roept Allah op tot een heilige oorlog waarbij de heidenen moeten vernietigd worden ? Ja, er zijn teksten in de Koran die je niet anders kan interpreteren. En ja, er zijn teksten in de Koran die spreken over Allah’s barmhartigheid. De teksten uit de Koran kan je tegen mekaar uitspelen omdat de Koran niét eenduidig is.
Vorige zaterdag heb ik een blog gewijd aan het islamitische offerfeest. Misschien moet ik daar toch nog iets over zeggen.
Het feest gaat terug op een bijbelverhaal waarin Abraham denkt dat God wil dat hij zijn zoon offert. Abraham is bereid om dat te doen. Maar op het ogenblik dat hij het mes heft, houdt God hem tegen en duidt een schaap aan dat in de plaats van de zoon moet geofferd worden.
Je kan deze tekst op verschillende manieren benaderen. Je kan de nadruk leggen op het radicale geloof van Abraham en zijn bereidheid om Gods wil uit te voeren en daar een voorbeeld aan nemen. Je kan het ook hebben over Gods barmhartigheid. In het christendom is er een theologie die Jezus voorstelt als de zoon van God die op het kruis moest geofferd worden om de mens te bevrijden van de zonde. Als je daar Abraham bijhaalt, komt ook het beeld naar voor van Jezus als Lam Gods. In Gent hebben ze daar een schilderijtje over. Die theologie wordt nog altijd door een aantal debiele pastoors van op de preekstoel verkondigd. Daarbij geven ze aan dat God toch wel heel veel van de mens moet gehouden hebben om zijn zoon te willen offeren. Van perversie gesproken !
Nu wil ik even de historisch kritische exegese toepassen.
Slimmere mensen dan ik kennen Hebreeuws, Aramees, en nog wat van die exotische uitgestorven talen waarin de teksten oorspronkelijk zijn geschreven. Op basis van tekstkritiek kunnen ze dan bepalen in welke tijd en streek de tekst is ontstaan. Ze kennen dus de culturele context van de tekst. De teksten uit het Oude Testament zijn ontstaan over een periode van eeuwen en in verschillende culturen. Ook de teksten van het Nieuwe Testament zijn in verschillende periodes en culturen ontstaan, maar hier is de periode en het verschil van cultuur natuurlijk veel minder divers.
Het verhaal van Abraham is ontstaan in een cultuur waarin mensenoffers normaal waren. Volgens wikipedia kwamen mensenoffers niet enkel in de cultuur van Abraham voor. Je hebt ze gehad bij de Azteken, de Inca’s, de Maya’s, de Egyptenaren, de Grieken, de Kelten, de Germanen. In Zweden zelfs tot in de 11 eeuw.
Maar op een bepaald ogenblik kwam er in de cultuur van Abraham het besef dat mensenoffers eigenlijk niet aanvaardbaar waren. Dit is een voorbeeld van voortschrijdende moreel inzicht.
Het verhaal van Abraham heeft de bedoeling om dit nieuwe morele inzicht te laten doordringen bij de mensen van toen. In die cultuur werden zo’n zaken niet in abstracte taal aangebracht, maar in de vorm van verhalen.
De antwoorden op de vraag naar goed en kwaad liggen niet vast. Ze evolueren. Als het goed is, verfijnen de inzichten.
Kan je aan de blanken in de VS in de tijd van de secessie-oorlog verwijten dat ze slaven hadden ? Als je dat met onze ogen bekijkt, waren dat onmensen. Maar je mag niet met de ogen van nu naar het verleden kijken. Bij de eigenaars van slaven waren er zeker onmensen. Maar ook echt goede mensen hadden slaven. Ze wisten niet beter. Voor hen was slavernij geen kwaad. Het heeft dus geen zin om die mensen te veroordelen. Ondertussen is het moreel inzicht verfijnd en is slavernij voor ons totaal onaanvaardbaar. De moraal evolueert niet altijd in de richting van verfijning. De nazi’s waren ervan overtuigd dat ze goed deden door het Jodenprobleem op te lossen. Maar in algemene zin, gaat de moraal wel in de richting van verfijning.
Toegepast op het verhaal van Abraham betekent dit dat de vervanging van een mens als offer door een dier een stap vooruit was in de moraal. Maar is het mogelijk dat de moraal sinds die tijd in al die eeuwen geen verdere stappen heeft gezet ? We leven in een tijd waarin nog al wat mensen de mond vol hebben over respect voor dieren. Dat respect voor dieren is een vooruitgang in de moraal vergeleken bij de tijd dat dieren nog gewoon nuttige beesten waren die je kon eten, voor een ploeg spannen en een stamp onder hun kont gaf als ze niet deden wat je wilde. Als de schrijver van het Abrahamverhaal nu zijn verhaal zou vertellen zou hij Abraham de berg op laten gaan, niet met zijn zoon als offer, maar met een schaap. God zou dan het mes tegen houden en beletten dat dit schaap zou geofferd worden. Wat hij in de plaats zou aanbieden, weet ik niet. Of liever ik weet het wel: hij zou duidelijk maken dat een God van liefde geen offers wil. Niet van mensen, niet van dieren, niet van planten… Dat hebben die debiele pastoors nog niet begrepen. Ze zijn blijven steken in de moraal van het verleden. Hetzelfde geldt voor de moslims.
Ik heb geen enkel probleem met mensen die slaven hielden in de tijd van toen in de US. Maar als mensen nu slaven houden, vind ik dat onaanvaardbaar en moeten die mensen veroordeeld worden, niet tot de doodstraf, want ons moreel oordeel is ook op dat gebied verfijnd, maar toch tot een ernstige straf. Zo heb ik dus ook problemen met mensen die schapen willen offeren. Want we leven in onze tijd en cultuur.
Daar valt nog meer over te zeggen, maar dat is voor een andere keer.