Knack
‘Een gedachtenexperiment: wat als politici burgers écht ernstig nemen?’
Dirk Holemans is een verstandig man en ik denk dat zijn gedachtenexperiment aandacht verdient en kansen moet krijgen. Hij situeert zijn voorstel in het kader van klimaat, milieu, duurzaamheid. Als de idee écht een verdieping van de democratie betekent, moet het ook voor andere aspecten van het samenleven worden gebezigd. Voor Holemans gaat het om de milieuproblemen en moeten die sociaal rechtvaardig worden aangepakt. Fijn ! Maar ik wil, andersom, dat de sociale rechtvaardigheid het hoofdthema is en die sociale rechtvaardigheid moet dan milieuvriendelijk worden aangepakt.
Jullie kennen mijn lijstje van mondiale samenlevingsproblemen: armoede (sociale rechtvaardigheid), milieu (klimaat, natuur, duurzaamheid), migratie ( de opbouw van een multiculturele samenleving), en de manipulatie (onafhankelijke wetenschap, onafhankelijke media, afschaffing van de reclame en verbod op toepassing van reclametechnieken bij de beïnvloeding van de opinie, verbod op spin doctors, ook in dienst van koningen).
Ik ben er van overtuigd dat geen enkel van deze thema’s mag verwaarloosd worden en dat ze gelijktijdig moeten worden aangepakt. Het succes van de oplossing bij het ene thema is afhankelijk van het succes van de oplossing bij het andere thema. Het heeft geen zin om burgers samen te brengen die in hun opinie gemanipuleerd zijn.
Er zijn ook een paar mineure aandachtspunten. Iedereen die al vergaderd heeft, weet dat de agenda belangrijk is. Die wordt opgesteld door de voorzitter. Wie duidt de voorzitters aan ? Laat je die verkiezen door de vergadering zelf ? Hoe voorkom je dan dat de meest spraakvaardige of de sluwste manipulator voorzitter wordt ?
Altijd zijn er op een vergadering mensen die gemakkelijk het woord nemen, en anderen die dat niet doen. Er zal dus in ieder geval een gespreksleider nodig zijn. Iemand die er voor opgeleid is om ieders inbreng te garanderen, zonder zelf inhoudelijk tussen te komen. In mijn ogen mag dat niet de voorzitter zijn.
Elke maatregel kost geld. Om tot echt waardevolle voorstellen te komen, zullen de werkgroepen dus moeten omringd worden door experten die de kosten berekenen.
Holemans verwijst naar de assisenjury’s. Er gaan stemmen op om die af te schaffen.
In een parlementaire democratie (die Holemans niet wil afschaffen; zijn voorstel is slechts aanvulling) is er een fundamenteel probleem van de verhouding tussen regering en parlement. Het parlement moet de regering controleren, maar de regering moet ook uitvoeren wat het parlement beslist. Dit is natuurlijk niet zo maar mogelijk, want het is de regering die de begroting opstelt. Voorstellen van het parlement moeten ook passen in het totale financiële plaatje. Bijvoorbeeld op dit ogenblik met een minderheidsregering die dus minder macht heeft dan het parlement, is dit een probleem: het parlement stemt maatregelen die eigenlijk onbetaalbaar zijn. Als je integendeel een regering hebt met een ruime betrouwbare meerderheid, krijg je een situatie waarin de regering meer macht heeft dan het parlement. Er worden dan nog weinig of geen wetsvoorstellen meer gedaan door het parlement dat enkel nog dient om de voorstellen van de regering te stemmen.
Hoe wordt dit delicaat evenwicht tussen regering en parlement beïnvloed door een soort alternatief “burger”parlement ?
In hoeverre zal het burgerparlement één grote frustratiefactor in de samenleving worden als een aantal voorstellen door de regering als financieel onhaalbaar worden geacht ?
Eigenlijk wordt er feitelijk niets opgelost.
Er zijn twee fundamentele problemen in onze parlementaire democratie.
Het eerste bestaat er in dat de politiek wordt gevoerd door politieke partijen. Idealiter zou je een politieke partij moeten zien als een groep mensen met een bepaalde visie op de samenleving (ideologie). De democratie is dan de confrontatie van deze visies. Niets op tegen. Maar dan komt de factor macht in het spel. Door verkiezingen worden de “machts-kaarten” verdeeld tussen de partijen. Er is niet enkel nog een confrontatie van ideeën die op zich vruchtbaar zou kunnen zijn, maar het wordt een strijd om de macht. En dan niet enkel om de macht van de ideologie, maar vooral van de partij. Op dit ogenblik zijn in belgië alle partijen ideologisch opgeschoven naar het midden. Want alle partijen streven naar de stem van de gemiddelde burger die altijd in de meerderheid is. Bij de verkiezingen gaat het niet meer om de visie op de samenleving, maar om de macht van de partij. Daar gaat een democratie aan kapot.
We moeten naar een democratie zonder politieke partijen. We hebben linkse voorbeelden gekend van één partij-staten die tot afgrijselijke toestanden hebben geleid. De enige oplossing is de totale afwezigheid van politieke partijen. Daarvoor geeft de idee van Holemans geen oplossing. Hij creëert een democratie zonder politieke partijen. Maar ze is slechts aanvullend. Hij lost het fundamentele probleem dat de partijen stellen, niet op.
Er is een tweede fundamenteel probleem van onze democratie: ze speelt zich af in het kapitalisme. In het kapitalisme is de concurrentie essentieel. De concurrentie tussen partijen is dus logisch binnen het kapitalisme. Of nog: een democratie zonder politieke partijen in concurrentie om de macht is binnen het kapitalisme niet mogelijk. Andersom: een niet-kapitalistische samenleving is niet mogelijk in een democratie met politieke partijen.
Nog meer ten gronde verandert de idee van Holemans niets aan het feit dat onze samenleving, en dus ook de politiek, gedomineerd wordt door de macht van het kapitaal.
Holemans geeft Frankrijk als voorbeeld. Dat het initiatief van Macron kwam had hem wantrouwig moeten maken. Wat heeft het in Frankrijk veranderd ? Niets !
Toch denk ik dat de burgerdemocratie van Holemans een kans moet krijgen. Niet als oplossing, maar als stimulans voor bewustwording van het probleem.
PS Betreffende politieke partijen en een democratie zonder strijd om de macht heb ik een en ander dieper uitgewerkt in mijn boek Eutopia pag. 207 e.v. en pag. 430 e.v. Je kan Eutopia gratis lezen en/of downloaden op deze website onder de rubriek Publicaties.