Uitpers
Breendonk: het ware gelaat van extreemrechts
De verhalen van de gruwel van het nazisme kunnen niet genoeg verteld worden. Het is belangrijk om de herinnering levend te houden. Maar we moeten ons niet vergissen: dat we het nog weten zal herhaling niet tegenhouden. De verhalen en de herinnering zijn nodig, maar totaal onvoldoende. Als morgen dezelfde omstandigheden voorkomen als toen, zullen jongeren die gisteren in tranen het kamp van Auswitch hebben bezocht, meewerken aan de herhaling van de gruwel.
Heeft Olieslagers gelijk als hij zegt dat wat in Breendonk gebeurde tot de menselijke ervaring behoort ? Ik denk van wel. Mensen die nooit een vlieg kwaad hebben gedaan zijn tot dit soort wreedheden in staat.
Als wij die verhalen horen is het voor ons evident dat het om wreedheid gaat. Maar dat is onze interpretatie nu. Ik kan er niet zeker van zijn – mijn kennis is ontoereikend – maar ik heb zo ’n vermoeden dat de beulen van Breendonk zichzelf helemaal niet als wreed beschouwden. Als dat waar is, moet een mens helemaal niet wreed zijn om de gruwelijkste wreedheden te begaan.
De kern van de zaak ligt er in dat wreedheid veronderstelt dat je de andere als een mens ziet. Als ik een mug doodmep ben ik in mijn eigen ogen niet wreed. Wreedheid tegenover dieren ervaren we pas als we die dieren kunnen vermenselijken; als we ze menselijke eigenschappen kunnen toedichten; als ze ons aankijken met een blik die wij als menselijk kunnen ervaren. Ik ken een boer die al zijn koeien bij naam kent en die er niet goed van is als hij een beest moet verkopen aan de slager. Hij kan niet anders. Hij moet er van leven. Maar iedere keer opnieuw doet het hem pijn. Ooit heeft hij een veevervoerder een pak rammel gegeven omdat die zijn koe te ruw in de vrachtwagen probeerde te krijgen. Maar die veevervoerder zag zichzelf helemaal niet als wreed. Voor hem had die koe niets menselijks. Ze was gewoon een ding dat hij moest vervoeren.
In Breendonk zullen zeker psychopaten aan het werk zijn geweest. Sta me toe in deze context psychopaten te zien als mensen die in hun evenmens geen mens zien. Bij psychopaten kan je stellen dat deze eigenschap diep geworteld zit in hun persoonlijkheid, indien ze al niet aangeboren is.
Maar ook mensen die normaal wél tot empathie in staat zijn, en nooit betrapt zijn op wreedheid, kunnen tot een vorm van psychopatisch gedrag worden gebracht.
Dat kan gebeuren door een plotse extreem intense ervaring. Als een soldaat moet meemaken dat zijn kameraad voor zijn ogen wordt afgeslacht kan zijn woede tot een haat leiden die elke menselijkheid tegenover de vijand doodt.
Maar psychopatisch gedrag kan ook als een sluipend gif binnendringen in de menselijke geest.
Hitler is er in geslaagd om een groot deel van de Duitse bevolking zo ver te krijgen dat het de Joden niet meer als mensen zag. Jarenlange propaganda overtuigde de mensen er van dat de Joden Untermenschen waren. In een volgende fase waren het zelfs geen mensen meer.
Extreem rechts maakt opgang in Europa. Je kan het dan hebben over een ideologie, een geheel van ideeën over mens en maatschappij. In de extreem rechtse ideologie speelt het begrip volk (ras) een centrale rol, waarbij het eigen volk wordt gezien als superieur (übermenschlich) aan de andere volkeren die dus üntermenschlich zijn. Dat opent de weg naar onderdrukking en als het andere volk niet nuttig kan gebruikt worden en ballast wordt, naar totale ontmenselijking en uitroeiing. Een afgezwakte vorm van uitroeiing is de verwijdering van het eigen grondgebied. Gastarbeiders zijn ooit nuttig geweest, maar nu niet meer. Jaag ze dus terug naar vanwaar ze gekomen zijn. Migranten zullen nooit nuttig zijn…
Uiteraard moeten we die ideologie bevechten. We hebben daar argumenten voor. Ook een politieke partij kunnen we op het politieke toneel bevechten. Het is belangrijk om dat te doen.
Veel aanhangers van extreem rechtse partijen hebben weinig benul van de ideologie. Maar de propaganda van extreem rechts slaagt er wel in, inspelend op angst en woede, om bij die aanhangers een proces van ontmenselijking op gang te brengen. Dat proces wordt aangestuurd door extreem rechts, maar het leidt ook mensen naar extreem rechts zonder dat ze ideologisch bewogen zijn. De ontmenselijking vertrekt bij de massa niet van de ideologie, maar leidt er naartoe.
Dit proces van ontmenselijking is dus veel belangrijker en gevaarlijker dan de ideologie die er achter steekt.
Van Grieken, de superhypocriet, die er alles aan doet om zijn partij “salonfähig” te maken, houdt Philippe De Winter nu wat in bedwang, maar een mooi voorbeeld van bevordering van dat proces was de uitspraak van De Winter, al een hele tijd geleden: “Steek ze in een C-130 (militair vrachtvliegtuig) en open boven zee de luiken…” Dit was niet zo maar een ideetje: Pinochet in Chili en Jorge Videla in Argentinië hebben het gedaan.
Als ik op facebook kom, word ik er ziek van: het proces van ontmenselijking is volop bezig. De termen waarin over moslims wordt gesproken worden gelijkend op de termen waarin de nazi’s over de Joden spraken. Ik begin meer en meer te beseffen dat we naast de politieke en ideologische strijd veel meer aandacht moeten besteden aan dat proces.
Overigens moet ik vaststellen dat ook linkse mensen meer en meer “ontmenselijkend” beginnen te spreken over fascisten en nazi’s. Je kan dat als emotionele reacties beschouwen, maar dat verandert niets aan het gevaar dat hiermee een verschrikkelijke evolutie wordt gepromoveerd. Telkens een nazi op een ontmenselijkende manier wordt aangevallen, versterk je zijn drang tot ontmenselijken, en haal je jezelf en je linkse idealen omlaag.
Wordt het niet tijd dat links echt gaat nadenken over een strategie om het proces van ontmenselijking dat door extreem-rechts wordt aangestuurd op een psychologisch efficiënte manier tegen te gaan ?