Minerva
Het voorstel van Conner Rousseau, waarvan hier sprake, wil de kinderbijslag afschaffen en vervangen door echt gratis onderwijs, gratis kinderopvang, gratis gezonde maaltijden op school… Of althans – want Conner is een gehaaid ventje – hij wil daarover het gesprek aangaan.
Somers geeft een goede beschrijving van armoede. Als hij zegt dat armoede er in bestaat dat iemand niet genoeg inkomen heeft om te kunnen deelnemen aan de samenleving, is dat een correcte bepaling.
En ja, het probleem is het meest schrijnend bij de armoede van mensen die full time werken, en toch niet genoeg verdienen.
Bij alleenstaanden is dit het duidelijkst: onze samenleving is helemaal gericht op “gezins”vormen waarin twee mensen gaan werken.
Somers hamert op de structurele oorzaken van deze armoede. Hij heeft gelijk. Tegelijkertijd zet hij zich af tegen iedereen die het durft hebben over persoonlijke verantwoordelijkheid.
Ik denk dat mijn sociale ingesteldheid en activisme tegen het kapitalisme als de uiteindelijke structurele oorzaak waar Somers het over heeft, me toch niet mag beletten om ook persoonlijke verantwoordelijkheid in het spel te betrekken. Wie deze persoonlijke verantwoordelijkheid ontkent, schendt evenzeer de menselijke waardigheid als wie de schuld enkel bij het individu legt.
Er leven in ons land mensen die vanuit een religieuze overtuiging menen dat hun god niet wil dat een vrouw uit gaat werken. Ze moeten rondkomen met één inkomen… en dus is de kans groot dat ze in armoede verzeilen. Hier speelt natuurlijk persoonlijke verantwoordelijkheid.
Maar het is niet zo simpel. Want die mensen komen uit bepaalde culturen. Zijn ze er verantwoordelijk voor dat ze in die cultuur geboren en opgegroeid zijn ? Tegelijkertijd is er natuurlijk ook sociale druk van de geloofsgemeenschap en wordt het moeilijk voor die mannen om hun vrouw toch uit werken te laten gaan, zelfs al zouden ze het willen. De persoonlijke verantwoordelijkheid is hier minstens beperkt.
Kan je iemand die in armoede terecht komt door alcoholisme zo maar persoonlijk verantwoordelijk stellen ? Wat als dit alcoholisme genetisch bepaald is ?
Tenslotte: zelfs als de ouders echt persoonlijk verantwoordelijk zouden zijn, kan je dan de kinderen daar zomaar slachtoffer van laten zijn ? Moet je een kind in de steek laten omdat de vader alcoholist is ?
En toch moeten mensen persoonlijke verantwoordelijkheid kunnen nemen. Anders zijn het geen mensen en kan je even goed naar een Brave New World van Aldous Huxley gaan.
Pleit ik, zoals Rousseau voor echt gratis onderwijs, kinderopvang, maaltijden op school ? Neen, want daardoor ontneem je mensen een vrijheid, die je ze geeft als je ze in plaats van “gratis”, geld geeft. (Ik laat vragen rond dat “geven” nu even buiten beschouwing.)
Mensen moeten niets gratis krijgen. Mensen moeten genoeg verdienen om het nodige te kunnen betalen. Binnen de som die ze verdienen kunnen ze dan nog persoonlijke keuzes maken.
Als je wil voorkomen dat mensen het geld dat ze verdienen niet besteden aan de zorg voor hun kinderen, maar aan dwaze geldverspilling, kan je een gedeelte van het inkomen uitbetalen in een eigen geldvorm die enkel kan besteed worden aan uitgaven voor kinderen.
Maar de enige echte oplossing voor armoede is een basisinkomen dat echt boven de armoedegrens ligt. Neem je daarmee persoonlijke verantwoordelijkheid weg ? Neen, want dit basisinkomen vereist wel inzet voor de samenleving.
Het gaat dan over arbeid die in de huidige constellatie niet wordt beschouwd als recht gevend op een loon, maar wel bijdraagt tot de opbouw van de samenleving: van het verkeer aan een schoolpoort, tot vrijwillige brandweerhulp of een wandeling met dementerende ouderen in een rolstoel, hulp op een palliatieve afdeling van een ziekenhuis, steward bij massasamenkomsten, seingever bij wielerkoersen, het voorzitterschap van een sportclub (zie hiervoor ook ons hoofdstuk “gezondheid”), mantelzorg, enz. Ook de thuisopvoeding van kinderen tot ze in de kleuterschool verwacht worden, kan als samenlevingsdienst beschouwd worden.’*
Ik zou dit basisinkomen niet per se als solidariteit beschouwen. Het is gewoon de werkelijke implementatie van de rechten van de mens. Maar deze implementatie verbind ik dus wel met inzet voor de samenleving. Of nog: een mens is pas echt mens als hij ingebed is in een samenleving.
Wie samenlevingsdienst weigert, verliest dus het recht op het basisinkomen.
De samenleving moet zich dus niet meer verantwoordelijk voelen als die mens in de armoede terecht komt. Als je armoede bepaalt als de onmogelijkheid om deel te nemen aan de samenleving, zie ik niet in waarom iemand die weigert om deel te nemen, uit de armoede moet worden gehaald.
Mensen die echt gemeenschapsdienst weigeren en dus geen recht hebben op een basisinkomen, laten we niet sterven, maar ze worden opgevangen in instellingen die hen onderdag, kleding en voeding verschaffen. Voor mijn part mag daar ook een pingpongtafel staan.
Ik heb het hier niet over mensen die door, bijvoorbeeld een handicap niet in staat zijn tot gemeenschapsdienst. Zij hebben natuurlijk wél recht op het basisinkomen en op alles wat ze nodig hebben om menswaardig te leven.
Niemand is verplicht om zich tevreden te stellen met het basisinkomen. Uiteraard zullen mensen gestimuleerd worden om ook “productieve” arbeid te verrichten en daarmee hun inkomen te verhogen.
Een en ander vraagt natuurlijk verdere uitwerking.
Ik heb daartoe een poging ondernomen in mijn boek Eutopia, pagina 580 e.v. Je kan Eutopia op deze website gratis lezen en/of downloaden, ook in ebook formaat.
Allen daarheen !
*Uittreksel van: Karl Maymarx. ‘Eutopia’. Apple Books.