Knack
Pandora Papers: nieuw gegevenslek onthult offshoregeheimen van staatshoofden, beroemdheden en criminelen
“Hallo Charles” – hoor ik een beetje triomfantelijk van slechtwillende vrienden – “hoe zit het nu met je stelling dat onze media ons manipuleren om het kapitalisme te omarmen, en bij uitbreiding dat de politiek in dienst staat van het kapitaal ? Is het feit dat de media dit soort praktijken aan het licht brengen geen bewijs dat je bewering niet juist is ?”
Laat me de stelling dat in het kapitalisme de politiek per definitie in dienst staat van het kapitaal nog eens herhalen: in het kapitalisme ligt de macht bij het kapitaal – daarvoor heet het het kapitalisme. De politiek is uitvoering van die macht en staat dus in dienst van het kapitaal.
Het is een veel voorkomende denkfout: mensen stellen “het kapitaal”, gelijk met de kapitalist.
Nu is “het kapitaal” een dubbelzinnig woord: het kan slaan op het kapitaal van een onderneming: gronden, gebouwen, fabriekshallen, machines, grondstoffen, energie… Het gaat dan om concrete, materiële zaken. In je denken kan je dit veelal laten samenvallen met “de kapitalist”, de eigenaar van dat kapitaal.
Maar “het kapitaal” kan ook gaan over een factor in een systeem. Het is dan niet iets wat materieel bestaat, maar een begrip, dat je met wat simpelheid kan definiëren als dat wat in tegenstelling staat met “de arbeid”.
Je kan onze economisch systeem op verschillende sporen analyseren. Het is vooral Marx die het systeem heeft geanalyseerd in termen van kapitaal en arbeid. Het is in die zin dat ik het woord kapitaal gebruik als ik stel dat de politiek in dienst staat van het kapitaal. Pas nu maar hetzelfde toe op het verschil tussen de politieker en de politiek.
Die factor kapitaal is dan een aparte eenheid in een denksysteem.
Als je het over het kapitaal van de kapitalist of de kapitalist tout court heb, gaat het over miljoenen aparte eenheden. In het kapitalistisch systeem worden deze eenheden verondersteld om met mekaar te concurreren.
Het schandaal van de Pandorapapers gaat niet over het kapitaal, maar over kapitalisten.
De Pandorapapers vallen niet het kapitaal als denkfactor tegenover arbeid aan. Ze vallen niet het kapitalisme aan. In de reguliere media zal het nergens leiden tot een aanval op het kapitalisme. Het zal hoogstens worden weggezet als een aberratie binnen het kapitalisme.
Iedereen zit nu uit te kijken naar de namen van de betrokken belgen. Daarmee wordt de schuld gelegd bij mensen en niet bij het systeem.
De publicatie van de Pandorapapers botst niet met de stelling dat de politiek in dienst staat van het kapitaal. Het gaat over verschillende betekenissen van het woord kapitaal.
Daarmee is ook de stelling weerlegd dat onze reguliere – en alle andere – media ons manipuleren om het kapitalisme te omarmen. Ze doen dat wel. Ze zullen wél andere kapitalisten dan hun eigenaren aanvallen.
De Pandorapapers tonen enkel aan dat de eigenaren van Knack, de Tijd, en le Soir niet voorkomen in de Pandorapapers. Besluit daaruit nog maar niet dadelijk dat ze géén methodes hebben om belastingen te ontduiken. Ze komen enkel niet voor in deze publicatie.
De Pandorapapers zijn gewoon het resultaat van het feit dat kapitalisten niet mekaars vrienden moeten zijn, en dat de eigenaren van de publicerende media winst zien in het publiceren.
Wat nu te denken van het feit dat rijken belastingen ontduiken ? Is dat een schandaal ? Ja, natuurlijk wel !
Van de andere kant: kan iets een schandaal zijn als het het logisch gevolg is van de wetten van een systeem dat door iedereen, behalve ik, meer of minder enthousiast wordt aanvaard; zelfs wordt verdedigd; nog erger: als het beste wordt voorgesteld ?
Het kapitalisme is in essentie gericht op het maken van winst. Zoveel mogelijk winst. Zelfs wie winst maakt, maar beduidend minder dan zijn concurrent, is verliezer. Wie te veel en te lang verliest, gaat failliet.
Je hoort vakbonden soms aanklagen dat een bedrijf dat winst maakt, toch herstructureert en werkvolk ontslaat. Schande ? Ja, maar dat bedrijf kàn niet anders, want elders in de wereld is er een concurrent die méér winst maakt. Dat is het systeem. Wie schande roept, moet het systeem aanvallen !
Belastingen knagen aan die winst. Het hoort gewoon bij het systeem om zo weinig mogelijk belastingen te betalen.
Begin nu a.u.b. niet over het verschil tussen belastingen op ondernemingswinsten, of op arbeid van de ene kant en op vermogen van de andere kant, waarbij je zou denken dat belastingen op winst en arbeid het systeem zouden aantasten, maar die op vermogen niet: wie vermogen heeft, gebruikt het om te investeren en zo weer winst te maken.
Belastingen zijn nodig om de staat de mogelijkheid te geven om noodzakelijke diensten te verlenen aan de burger, maar ook aan de kapitalist, want, bijvoorbeeld, die heeft wegen nodig om zijn producten te vervoeren. Er zijn regio’s in de wereld waar die kapitalist zelf zijn wegen aanlegt, maar bij ons doet de staat dat. Via de politiek die wegen aanlegt betaalt de arbeider mee aan de winst van de kapitalist.
Ik zit nu te wachten op het moment dat onze snelwegen zullen worden voorbehouden aan de vrachtwagens. Eigenlijk is dat nu al bijna zo. Personenwagens worden nog geduld. Als je de burger in de stad kan opleggen om niet sneller dan 30 te rijden, waarom zou hij dan tussen de steden sneller dan 50 moeten rijden ?
Maar die belastingen gaan over algemeen belang. Dat hoeft niet overeen te komen met het belang van de individuele kapitalist. En dus blijft belastingontduiking horen bij het systeem.
Maar belastingontduiking is dan toch nog asociaal ? Ja natuurlijk ! Maar het kapitalisme is geen sociaal systeem. Het is per definitie asociaal. Socialisten kunnen van dat asociale iets afknabbelen als ze door aantal wat macht hebben, maar als puntje bij paaltje komt zullen altijd de belangen van het kapitaal zegevieren. Heb jij ooit geweten dat de vakbond de herstructurering van een winstgevend bedrijf heeft kunnen tegenhouden ?
En dan blijkt ook weer dat de politiek finaal in dienst staat van het kapitaal.
Maar natuurlijk: er zijn ook politiekers die in dienst staan van kapitalisten. Zo bijvoorbeeld zit Alexander De Croo in de politiek in dienst van een groep kapitalisten rond het koningshuis.