MO*
Cultuurjournaliste Virginie Platteau debuteert met de kleine filosofie van de stilte
Stilte als mensenrecht: ‘Op een dag wordt zelfs onze rust vermarkt’
Vandaag vieren christenen Allerheiligen. Maar geen nood: dit wordt geen zondagse bezinning, want het is vandaag maandag.
Alhoewel, het thema stilte is natuurlijk ook wel verbonden met religie. Je kan stilte losmaken van godsdienst maar niet van religie.
Moet ik voor nieuwe lezers toch nog maar even uitleggen welk onderscheid ik maak tussen godsdienst en religie ? Ik heb het in eerdere blogs al uitgebreid gedaan, maar goed, heel kort: bij godsdienst komt er uitdrukkelijk een God in beeld, en ontstaat een spel van dienst van de mens aan God, of van God aan de mens. Het is maar zoals je het bekijkt. Bij religie gaat het over een diep aanvoelen van allesomvattende verbondenheid dat leidt tot verwondering en bewondering en een besef van eigen kleinheid tegenover het “al”, maar ook tot besef van de verbondenheid van mensen onderling. Anders dan godsdienst is religie daarin per definitie ook een fundamenteel humanisme. Voor de liefhebbers: de kernboodschap van het christendom (niet wat, bijvoorbeeld de katholieke kerk er van gemaakt heeft), is eigenlijk een humanisme. De islam is een godsdienst. Maar daar gaat het hier niet over.
De verbinding van stilte met religie is belangrijk. Want religie kan niet zonder stilte en stilte leidt tot religie.
Geluid is altijd verbonden met “iets” en maakt het daarom moeilijk, zo niet onmogelijk, om het “al” te horen. Het “al” is niet de optelsom van alle “ietsen”. Het geheel is meer dan de som van de delen. Sommige delen maken het geheel kapot.
Voor de muziekliefhebbers en ruw uitgedrukt: vanaf Beethoven wordt muziek eerder geluid (liefhebbers, het is nu toegestaan om te vloeken bij deze uitspraak) omdat Beethoven de eerste was die uitdrukkelijk zichzelf in zijn muziek legde. De overgrote meerderheid van de moderne componisten hebben het in hun muziek over zichzelf – je kan dat het meest herkennen in de romantiek, maar nogal wat moderne muziek is eigenlijk romantisch. Zo bekeken is expressionisme een extremistische vorm van romantiek. Het probleem bij dit soort muziek ligt er natuurlijk in dat de meeste mensen niet genoeg te bieden hebben als ze enkel zichzelf te bieden hebben. Je moet al een echt genie zoals Beethoven zijn om iets interessant te kunnen voorleggen. Er is natuurlijk tegenwoordig ook de muziek die zich laat leiden door elektronika, maar die heeft niets met de mens te maken. Als dat wel zo zou zijn, ziet de toekomt van de mens er niet goed uit. De toekomst van de mens ziet er inderdaad niet goed uit.
Ik heb je verwittigd dat ik me ruw zou uitdrukken. Natuurlijk heeft ook een Mozart het al over zichzelf. Het is dus niet zo zwart-wit als ik het stel, maar er is toch een verschil.
Wie naar hedendaagse religieuze muziek zoekt, moet naar Pärts, John Tavener, Katharina Baker…
Ik ben groot liefhebber van de polyfonie, en vooral van de religieuze polyfonie. Voor mij is het muziek die me de stilte laat horen. Aan de basis van de polyfonie ligt het Gregoriaans. Het is niet voor niets dat het Gregoriaans zo aanwezig is bij paters Trappisten, de meest extremistische beoefenaars van de stilte. Die trappisten zijn echte religieuzen. Hun beleving is natuurlijk niet puur religieus, en toch altijd nog wat besmet door godsdienst. Maar ik ken geen mensen die consequenter religieus zijn en de stilte beleven.
En ja, je kan stilte zien / horen als leegte. Leegte is belangrijk. Leegte laat plaats. Hoe minder leeg, hoe minder plaats.
Als je water een tijdje laat staan, wordt het vuil, ook zonder dat je het vervuilt. Een vijver moet je af en toe laten leeglopen…
De moderne mens heeft geleerd om constant in vuil water te liggen. Tja, dan helpt een dagelijkse douche niet meer. Die geeft je dan enkele een vals gevoel van properheid. Als je daarbij dan ook nog een welriekende shampoo gebruikt, kom je stinkend onder de douche uit. Misschien moet Virginie Platteau haar volgende boek wijden aan een filosofie van de geurloosheid.
Ik wil maar zeggen: wie geestelijk echt gezond wil blijven moet geregeld een stilte-bad nemen. Ik begin meer en meer te geloven dat een van de oorzaken van heel wat burn-outs te vinden is bij een gebrek aan stilte en leegte.
Merk daarbij op dat je niet tot stilte en leegte komt door een uur in een stille kerk te gaan zitten. Op een uur kan een vervuilde vijver niet leeglopen. Ervaring leert dat dit toch wel enkele dagen vraagt. Een jaarlijks bezoek van enkele dagen aan een abdij is een aanrader. Dat uurtje of zelfs die tien minuten die je tijdens het boodschappen binnenloopt in een kerk kan je dan zien als onderhoudswerken. Je moet daarbij totaal niet godsdienstig zijn om in die kerk binnen te lopen. Als je je niet ergert aan allerlei heiligenbeelden kan je toch wel even stilte ervaren. Heimwee naar stilte is op zich al heilzaam.
Als je dan in die abdij langzaam leegloopt, stelt zich natuurlijk de vraag: en waarmee wordt de leegte nu gevuld ?
Belangrijk is dat je niets probeert te forceren. Je kan het “al” niet manipuleren. Je moet het laten gebeuren. Het enige wat je af en toe moet doen is je de vraag stellen: ben ik toch niet nog allerlei “ietsen” van mezelf aan het binnenhalen of toelaten. Of nog: stilte leidt tot zorgeloosheid.
Dat is niet altijd gemakkelijk: mensen kunnen terecht ernstige zorgen hebben. Ze moéten daarmee bezig zijn. Maar niet tijdens hun stilte. Je zal merken dat je precies door de zorgeloosheid later beter bekwaam bent om de zorgen aan te kunnen.
Of nog: wie in harmonie is met het al, staat sterker in het leven.
Ik had het zojuist over de heiligen van Allerheiligen. Vergeet alles wat je daarover weet. Heil staat voor “héél”. Geheeld. In harmonie met de heelheid. Al.