Knack
Dirk Holemans Marie-Monique Franssen Philsan Osman
‘Hoe kunnen we vaccinatie-apartheid vervangen door een zorgeconomie?’
Ja, Bill Gates. Liberalen voeren hem graag op als de grote filantroop die zijn fortuin besteedt aan het verbeteren van de wereld. Daarmee wekken die liberalen dan de indruk dat er toch niets mis is met kapitalisten. Tegelijkertijd is het ook een argument dat een rijkentaks niet nodig is, vermits de rijken uit eigen beweging hun bijdrage leveren.
Ondertussen weten we dat Gates op elke dollar die hij cadeau doet aan de noodlijdenden van de wereld, nieuwe dollars verdient.
Die liberalen weten dat ook. En dus is heel hun verhaal een leugen, in dienst van de verrijking van de rijken.
Ik vind het mooi dat de Oikosmensen die dit artikel in Knack gepleegd hebben, hoop putten uit het patentvrije vaccin in Texas. Maar het is natuurlijk ijdele hoop, want ze halen zelf aan dat er een grondige wijziging van de uitgangspunten van de huidige economie nodig is. Daar brengt het verhaal van Texas niets aan bij.
Voor die andere economie moet volgens Holemans en co de democratie weer greep krijgen op de economie. Dat klinkt mooi.
Maar wat Holemans niet schijnt te beseffen: onze democratie is niet zo maar een democratie. Er zijn vele vormen van democratie mogelijk. Welnu, onze democratie is een democratie die juist in heel haar inspiratie en organisatie, geschikt is voor het huidige economische systeem.
Ik geef hierbij twee elementen.
Het individualisme is eigen, zowel aan de kapitalistische economie als aan onze democratie. Bij beiden draait het rond het individu. Denk daarbij aan het individuele stemrecht, net zoals aan het privébezit.
De andere factor is de concurrentie. De concurrentie is de motor van de kapitalistische economie. De concurrentie is essentieel in die economie. Het is niet voor niets dat de Europese Commissie een commissaris voor mededinging heeft.
Eigenlijk is het grappig: die Europese commissaris pakt Google aan en de linksen vinden dat fantastisch en kraaien victorie. Maar Google wordt aangepakt omdat het zo sterk is geworden dat het geen concurrenten meer heeft. Europa pakt Google niet aan omdat het te rijk is geworden, maar om het kapitalisme te redden. Voorwaar een linkse overwinning !
Ook in onze democratie is concurrentie een essentieel element.
Goedwillenden bepalen soms onze democratie als het georganiseerd meningsverschil. Dat klinkt mooi. Maar als je naar de werkelijkheid kijkt, zie je de politieke partijen. En de strijd tussen de politieke partijen gaat niet over een meningsverschil, maar over de macht. Onze democratie is een georganiseerde machtsstrijd, of concurrentie. Dat die machtsstrijd, zeker in een onland als belgië, tot compromissen leidt, verandert niets aan de essentie.
Onze democratie is de politieke pendant van de kapitalistische economie.
Holemans hoopt dat onze democratie weer greep krijgt op de economie. Welnu: onze democratie kàn die greep niet krijgen, want ze staat in dienst van die economie. Waarom denk je dat de Amerikanen overal waar ze de boel bezet hebben onze democratie-vorm willen invoeren ?
Heeft onze democratie greep op onze economie ? Soms lijkt het er op. De fasen van meer of minder greep wisselen zich af. Er zijn fasen van radicaal liberalisme waarin de politiek zo weinig mogelijk invloed uitoefent op de economie, en fasen waarin ze die wél meer gaat “sturen”. Je zou Keynes als de uitvinder van deze sturende politiek kunnen beschouwen. Je krijgt dan een afwisseling van liberalisme naar Keynesianisme naar, en terug naar (neo) liberalisme enz. Maar neoliberalisme is niet gelijk aan neo-kapitalisme, want dat zou veronderstellen dat de fase van ingrijpende overheid géén kapitalisme was. Van dat neo is er in het kapitalisme geen sprake.
Keynes is geen alternatief voor het kapitalisme, maar gewoon een reactie op de noden van het kapitalisme in de fase waarin het zich bevindt en die anders zijn dan in de puur liberale fase.
Na Keynes hebben Reagan en Thatcher het pure kapitalisme terug ingevoerd. Of liever: in de tijd van Reagan en Thatcher is de economie opnieuw weg gegroeid uit een toestand waarin ze baat had bij sterk overheidsingrijpen naar een toestand waarin dat overheidsingrijpen een ballast was. Reagan en Thatcher waren gewoon het juiste krapuul op de juiste plaats. Klaarblijkelijk slaagt het het systeem er in om altijd opnieuw de juiste figuren aan de macht te brengen om de plannen van het systeem ten uitvoer te brengen.
Reagan en Thatcher waren dus een terugkeer naar het pure kapitalisme, een neoliberalisme. Nu hopen de linksen – met daarbij Holemans – om daar weer uit te geraken en dat de politiek zich weer gaat moeien met de economie. Als de economie dat nodig heeft, zal de politiek dat ook wel doen. Daar heeft de politiek links niet voor nodig. Maar de terugkeer naar een Keynesiaanse fase zal niets bijbrengen aan de grondige verandering van de economie in de richting waar Holemans van droomt. De vroegere Keynes-fase heeft de terugkeer van het pure kapitalisme niet belet en de mensen die daarvan de schuld geven aan Reagan en Thatcher hebben er niets van begrepen. Evenzeer zal een nieuwe Keynes-fase gewoon leiden tot een evolutie van de economie naar een fase waarin ze weer geen overheidsingrijpen verdraagt.
Onze democratie kàn geen overheid aan de macht brengen die een echt sociale politiek voert. Als de overheid een sociale politiek voert, is dat omdat het kapitalisme op dat ogenblik op die plaats zo’ n politiek nodig heeft. Dat is dus beperkt in tijd en ruimte. Het is een fase in het kapitalisme en verandert dus niets aan het wereldwijde basisgegeven dat alle rijkdom van weinigen wordt opgebouwd op kosten van velen.
Holemans heeft wél gelijk als hij stelt dat een betere wereld slechts mogelijk is mits een zorgethiek. Hierin is het woord ethiek eigenlijk het belangrijkste. Want dàt is filosofisch gezien hét grootste probleem van het kapitalisme: het kent geen ethiek. Dat ethiek geen plaats heeft in onze economie wordt zelfs aangeleerd aan onze faculteiten economie. Als je ethiek tot de kern van het mens-zijn rekent, toont dit perfect aan dat het kapitalisme een onmenselijk en beneden-menselijk systeem is.
Dat er hier en daar pogingen zijn om ethisch te ondernemen of te bankieren kan interessant zijn om mensen aan het denken te zetten en een evolutie op gang te brengen, maar is in het geheel van het systeem op dit ogenblik onbeduidend. Dat betekent niet dat we het niet moeten steunen.
Maar wie écht verandering wil, zal ook ons democratisch systeem grondig moeten aanpakken.
In mijn boek Eutopia heb ik een poging gedaan om hier in door te denken. Je kan Eutopia gratis lezen en/of downloaden, ook in epubformaat op deze website onder de rubriek Publicaties. Allen daarheen !