Ignis
Jan Peters stelt vragen, maar geeft geen antwoorden. Toegegeven: het is ook niet gemakkelijk.
Alhoewel: voor wie het christendom radicaal ernstig neemt is het antwoord duidelijk: actieve geweldloosheid is het enige antwoord op de agressie van een oorlog.
De leer van de rechtvaardige oorlog en wettige zelfverdediging is voorbijgestreefd. Hij is voorbijgestreefd omdat de middelen en de vernietigingskracht in een hedendaagse oorlog zodanige proporties hebben aangenomen dat een oorlog op geen enkele manier nog kan worden verantwoord. Dat houdt in dat enkel actieve geweldloosheid als verzet nog aanvaardbaar is.
Laat ons het hebben over de oorlog in Oekraïne en daarbij het brede geopolitieke kader buiten beschouwing laten.
Poetin valt Oekraïne binnen en de Oekraïners verzetten zich niet.
Wat gebeurt er dan ? Gaat Poetin de Oekraïners uitroeien ? Hij heeft er geen reden voor. Integendeel. Vergis ik me als ik zeg dat er in de feiten voor de gewone Oekraïner weinig zal veranderen ?
Ja, de winsten van de gas – en andere rijkdommen van Oekraïne zullen dan naar Rusland gaan en niet naar het Westen. Maar de gewone Oekraïner deelde toch al niet in die winsten.
Is het nu zo moeilijk om te beseffen dat die oorlog niet om het lot van de gewone man gaat ? Het is een oorlog tussen oligarchen en grootkapitalisten. Van Zelensky is geweten dat het een oligarch is. Die oligarch voert, gesteund door Westerse grootkapitalisten een oorlog met de oligarch Poetin. (Nogmaals: ik laat de geopolitieke aspecten buiten beschouwing.) En wie betaalt het gelag ? Wie sneuvelt ? Welke moeders en kinderen zien hun echtgenoten en vaders niet meer terug ? De gewone Oekraïners.
Ja, het kost ook mij moeite en ik begrijp dat jullie in een eerste reflex de idee gewoon ondenkbaar vinden, maar wat zou er voor jou en mij veranderen in ons nadeel als de Russen West-Europa zouden innemen ? Zouden we er nadelen van ondervinden ? Misschien / waarschijnlijk / zeker… wel. Maar zouden die nadelen opwegen tegen de puinhopen en de ontelbare doden ?
Als dan de Europese bevolking wél op peil zou blijven en die massa mensen zou een intelligent geweldloos verzet voeren, zou dat waarschijnlijk er toe leiden dat een aantal mensen worden opgepakt en in de gevangenis belanden. We mogen inderdaad de goelags niet vergeten. Maar is dat nog altijd niet beter dan een kapot gebombardeerd land zonder mannen ?
Wat verdedigen wij eigenlijk ? Een bepaalde levensstijl ? Een bepaalde zone van comfort ? Weegt het verlies van dat comfort op tegen de verschrikkingen van een oorlog ?
En daarbij: ook nu zullen wij als gevolg van de oorlog ernstig inboeten aan comfort. Iedere econoom voorspelt voor de volgende jaren een serieuze verarming van de bevolking.
Onze vrijheid van denken en meningsuiting ? Sorry, maar als je daarmee afkomt, schiet ik in een lach. Of wil je beweren dat wij nu, hier, vrij zijn om te denken wat we willen ? We worden dag en nacht gebombardeerd met manipulatie van ons denken en, nog erger van ons voelen. Ik heb in eerdere blogs in onverdachte tijden al aangehaald dat manipulatie het grootste probleem van deze tijd is; groter dan de armoede, het klimaat, milieu, migratie… Het zal wel dat we de vrije meningsuiting verdedigen: als de mening al door manipulatie gevormd is, mag iedereen gerust zeggen wat hij denkt. Door de manipulatie wordt natuurlijk niet iedereen totaal gestuurd en er zijn dus nog altijd dwarsliggers zoals ik die niet mee marcheren, maar hun aantal is onbeduidend en dus kunnen ze geen kwaad en mogen ze vrij hun mening verkondigen.
Maar veronderstel nu eens dat er in belgië een sterke beweging zou ontstaan die zich aan de kant van de Russen zet… hoe lang denk je zou het duren voor de staat van beleg wordt afgekondigd en iedere verkondiging van steun aan de Russen zou worden verboden ? Niet dat die beweging zal ontstaan. De manipulatie belet dat… Als ik de vraag stel: “Wat denk je van Poetin”, antwoorden zelfs verstandige en hoog opgeleide mensen me dat hij een waanzinnige is… Sommigen onder jullie zullen nu de reflex hebben om te zeggen: “maar dat is hij toch ? “ Maar hoe weet je eigenlijk dat Poetin waanzinnig is ? Omdat hij die oorlog is begonnen ? Dan zijn alle Amerikaanse presidenten van na de Tweede Wereldoorlog waanzinnig. Neen: de propaganda heeft de idee gelanceerd en dus herhalen we (bijna) allemaal in koor: Poetin is waanzinnig. Welnu, het is mogelijk dat Poetin waanzinnig is. Maar niemand van ons heeft de informatie die nodig is omdat te bevestigen.
Maar ik moet terug naar de actieve geweldloosheid.
Als je het daar over hebt, kan je natuurlijk niet om Gandhi en Martin Luther King heen.
Laat het duidelijk zijn dat actieve geweldloosheid enkel tot resultaat kan leiden als ze massaal is. Gandhi of King waren slechts de inspiratoren en motivatoren.
Ik heb het er al over gehad: bijvoorbeeld de actieve geweldloosheid van Gandhi heeft in India duizenden slachtoffers van regeringsgeweld geëist. Maar een oorlog zou nog veel erger geweest zijn.
Uit een analyse van 323 gevallen van grote burgerprotesten tegen regimes, bezetters of voor afscheiding tussen 1900 en 2006 blijkt dat geweldloos verzet strategisch superieur was aan gewelddadige actie.
Een belangrijk element in het geweldloos verzet is dat het niet enkel gericht is op resultaat. Het moet inherent uitgaan van respect voor de “vijand”. De altijd opnieuw gecultiveerde basisidee moet zijn dat ook de vijand een mens is en blijft, hoe vijandig hij zich ook opstelt.
Daar komt de godsdienstige factor in beeld: het is evident dat dit onze normale menselijke reacties overstijgt. Het is bovenmenselijk moeilijk. Als je “overstijgt” en “bovenmenselijk” zegt, verwijs je naar God. En neen, ik heb het nu niet over een wezen ergens, maar over God als de oproep om dat menselijke te overstijgen.
Daarmee heb ik ook de grenzen van het geweldloze verzet aangegeven: ik denk niet dat de mensheid er al klaar voor is. Niet genoeg mensen geloven in de God die hen er voor oproept.
Dat belet niet dat het ultiem de enige weg is naar vrede en dus moeten we er alles aan doen om de idee te verspreiden en Gods stem te worden.