Uitpers
Michail Gorbatsjov, de bijziende
Iedereen heeft het nu over Gorbatsjov. Hij zou de geschiedenis veranderd hebben. Sommigen verheerlijken hem, anderen verguizen.
Ik heb veel respect voor Freddy De Pauw. En wat hij hier schrijft is helemaal juist. Maar het gaat niet diep genoeg.
Met een andere leider in Rusland zou hetzelfde gebeurd zijn; met wat varianten, maar fundamenteel hetzelfde.
Het gaat niet over Gorbatsjov, maar om de Sovjet-Unie. Gorbatsjov heeft zich vergist omdat de Sovjet-Unie misschien wel de grootste vergissing ooit in de geschiedenis van de mensheid is geweest.
Niet Gorbatsjov heeft het einde van de Sovjet-Unie bewerkstelligd. Dat einde lag al vast toen Lenin de boel in Rusland op stelten zette.
Natuurlijk had Marx fundamenteel gelijk. En natuurlijk was Lenin een genie.
Maar als er één plaats was waar het niet had mogen gebeuren omdat het daar niet kon gebeuren, dan was het Rusland.
Rusland was klaar voor een omwenteling – anders was Lenin mislukt – maar niet klaar voor een Marxistische omwenteling.
De reden: Lenin sloeg een stap over. Niemand kan het hem verwijten. Maar het is wel zo.
In de jaren 60 was ik in Praag. Het was de tijd dat de mensen er niet konden zeggen wat ze dachten en de meesten zelfs niet vrij konden denken omdat hun denken was gedrenkt in propaganda. Maar er waren wel intellectuelen. Een daarvan vertrouwde me.
Hij gaf me twee ideeën.
Afkomstig van het platteland woonde hij in Praag in een minuscule flat. Twee kamertjes aan weerszijden van een gangetje dat ook diende als keuken. Toilet en douche op het einde van een lange gang met aan de trap een tafeltje met een oude vrouw die het reilen en zeilen in de gaten hield. L’ oeil de moscou.
Voor mij als westerling triestige armoede.
Ik vroeg hem of hij het als intellectueel niet erg vond om zo te moeten wonen. Hij antwoordde mij: jullie Westerlingen hebben het niet begrepen: vroeger woonden wij in een hut. Nu in een paleis.
Het gebouw waarin de flat gelegen was, was vroeger het paleis van een adelijke figuur geweest. De zalen waren onderverdeeld in flats. De flats waren klein omdat de communisten zoveel mogelijk mensen in het paleis wilden laten wonen. Die mensen vonden dat vooruitgang. Ze waren er blij mee.
En hij situeerde die toestand in de geschiedenis: jullie in het Westen hebben de Franse revolutie meegemaakt. Wij hier niet.
De Franse revolutie had herverdeling van de rijkdom van kerk en adel naar de burgerij gebracht, maar niet naar de arbeider.
De communistische revolutie had de herverdeling dadelijk naar de arbeider gebracht. Ze had de fase van de herverdeling naar de burger overgeslagen.
In de geschiedenis màg je geen fasen overslaan. Als je dat wél doet ben je gedoemd om te mislukken.
Een en ander heeft te maken met de “rijpheid” van de bevolking om de revolutie te voltooien: om de samenleving nà de revolutie waar te maken.
De Russen waren niet klaar voor een communistische samenleving.
Structuren zijn het gevolg van mentaliteit. Maar ze bepalen ook de mentaliteit.
De communisten wisten dat de mentaliteit van het communisme er (nog) niet was. Ze creëerden een nieuwe structuur die niet het gevolg was van de mentaliteit. Ze dachten dat de nieuwe structuur dan wel de juiste mentaliteit zou vormen.
Ik had het hen kunnen vertellen. Ze hebben niet geluisterd. Nu heeft de geschiedenis het hun verteld: je kan de geschiedenis niet forceren.
Geschiedenis gaat over tijd. De dingen hebben hun tijd nodig. Lenin was te ongeduldig. De geschiedenis heeft hem teruggefloten. De fluiter van dienst was Gorbatsjov.