In mei 68 was ik in Parijs. Oudere lezers weten dadelijk waar ik het over heb. De meesten denken dan spontaan aan de seksuele revolutie. Dat is grappig.
Maar in Parijs heerste toen een gewelddadige politieke revolutie die het regime aan het wankelen bracht.
De opstand was begonnen bij de studenten, maar al snel bezetten 10 miljoen arbeiders hun bedrijven.
De overgang van een kapitalistische naar een communistische staat was in de maak.
En toen sprak ik aan de poorten van de Renault-autofabriek met arbeiders die lid waren van de communistische vakbond, aanhangers van de communistische partij.
Die communistische partij was veruit de grootste en machtigste arbeiderspartij in Frankrijk en volgde gedwee de richtlijnen van Moskou.
De communistische arbeiders die ik er sprak stonden er met tranen in hun ogen van ontgoocheling. Want vanuit Moskou was het verbod gekomen om de revolutie nog te steunen …
Die weigering van Moskou betekende het einde van de revolutionaire beweging die langzaam doodbloedde.
De Russen hadden de kans om een groot West-Europees land volledig in hun greep te krijgen, en ze weigerden die kans te grijpen.
Ik begreep dat toen niet.
Enkele jaren later kwam ik via vrienden in contact met enkele hooggeplaatste belgische militairen die niet ongevoelig waren voor een goede cognac en zij vertelden me in vertrouwen dat heel dat gedoe van de Russen “die gingen komen”, kwatsch was, want de Russen hadden gewoon geen leger om Europa binnen te vallen.
Toen begreep ik de houding van Moskou in 1968: een communistisch Frankrijk zou onvermijdelijk geleid hebben tot een militaire conflictsituatie waarbij Moskou verplicht zou worden om tussen beide te komen om de Franse bondgenoot te steunen. De Russen maakten hun rekening, zagen dat ze die oorlog niet konden winnen en waren niet meer geïnteresseerd in een communistisch Frankrijk.
Radicale marxisten zullen het nu hebben over het reformisme en de houding van de Sovjet-Unie van die tijd wijten aan deze ideologie. Maar de vraag is natuurlijk waar die ideologie binnen het communisme vandaan komt, en dan is de meest plausibele verklaring dat ze wordt ingegeven door het besef dat een revolutionaire klassenstrijd in de gegeven context niet te winnen is.
Dat de Sovjet-Unie niet de militaire middelen had om Europa te overweldigen en dus ook niet om de revolutie van mei 68 te steunen, moet niet verwonderen.
Het land had in de tweede wereldoorlog bijna 11 miljoen militairen en zo ‘n 12 miljoen burgers verloren. Daarbij had het de aloude tactiek van de verschroeide aarde toegepast en terugtrekkend voor de Duitse troepen alle eigen industrie en landbouw vernietigd.
Hoe kon dat land na de oorlog een leger hebben dat West-Europa kon overspoelen ?
Nochtans werd de vrees voor de Russen “die gingen komen” er door de Amerikaanse propaganda bij ons zwaar ingepompt en zijn een aantal burgers na de oorlog – geen collaborateurs die moesten vluchten voor de repressie ! – uit vrees voor de Russen naar andere continenten getrokken.
Ons werd wijs gemaakt dat we in een bipolaire wereld leefden, met aan de ene kant de VS en aan de andere kant de Sovjet-Unie. Dat was een leugen. We leefden in een unipolaire wereld onder de dominantie van de VS. De zogenaamde tegenmacht was een fictie, bedoeld om het Europese continent verdeeld te houden, want dat Europese continent (West-Europa, samen met Rusland) zou de VS zowel economisch als militair overvleugelen.
Dat de Sovjet-Unie communistisch was, deed zelfs niet terzake : ook na de implosie van het communisme bleef de VS de fictie in stand houden, tot op de dag van vandaag. Het laatste decennium groeide de samenwerking tussen West-Europa (vooral Duitsland) en het Rusland van Poetin. De oorlog in Oekraïne was dus voor de VS welgekomen om die groeiende samenwerking een halt toe te roepen. De oorlog in Oekraïne is fundamenteel door de VS niet uitgelokt om het Europese continent verdeeld te houden, maar die verdeeldheid is wel mooi meegenomen.
De VS houden hun unipolaire wereld in stand. De bipolaire wereld is een fictie. Ook nu leven we in een unipolaire wereld
In een inhoudelijk uitzonderlijk sterke toespraak op een veiligheidsconferentie (München, 2007) wees Poetin op de gevaren van een unipolaire wereld. Hij heeft gelijk.
Een unipolaire wereld kan op het eerste zicht wel vrede brengen als iedereen zich braaf neerlegt bij de dominantie van één staat – een “Pax Romana” – maar die staat zal onvermijdelijk streven naar behoud van de macht en daarvoor het principe “Divide et impera” toepassen. Dat zien we toegepast in Europa met de verdeeldheid tussen West-Europa en Rusland.
Die dominante staat zal ook overal zijn macht gebruiken om de eigen belangen te behartigen. Dat zien we in de zich alsmaar opvolgende oorlogen die de VS sinds de tweede wereldoorlog hebben gevoerd.
En die dominante staat zal ook onverbiddelijk elke opkomende tegenmacht de kop indrukken. De Chinezen ondervinden het al in een economische oorlog. Het drama bestaat er in dat de VS blijkbaar die economische oorlog niet kunnen winnen. Ze zullen dus onvermijdelijk overgaan naar de militaire oorlog. En ze moeten dat doen voor China genoeg militaire macht heeft opgebouwd om die oorlog te kunnen winnen.
We moeten af van de unipolaire wereld. We moeten af van de dominantie van de VS, en die dominantie mag niet vervangen worden door de dominantie van één ander land.
Ook een bipolaire wereld kan geen vredige wereld zijn. In feite is het een wereld van constante dreiging (koude oorlog) en conflictsituaties die al dan niet ook militair worden uitgevochten in plaatselijke oorlogen.
De enige kans op echte vrede ligt in een multipolaire wereld waarin de macht verdeeld is over zoveel mogelijk staten die mekaar in evenwicht houden. (Het principe van de scheiding der machten.)
De Verenigde Naties zijn bedoeld om zo ‘n wereld te organiseren. Maar de goede bedoeling is nooit goede werkelijkheid geworden omdat de wereld waarin de Verenigde Naties moeten functioneren niet de wereld is waarvoor ze bedoeld zijn: het is een unipolaire wereld. Zelfs met de beste boot kan je niet vliegen.
De eerste stap naar een multipolaire wereld is Europa dat zich losmaakt van de VS.
Misschien was dat tot nu toe niet mogelijk. De VS zouden ook in Europa militair tussengekomen zijn als Europa zich zou terugtrekken uit de Navo.
Maar nu is de situatie wél gunstig : de verhouding met China maakt het voor de VS onmogelijk om Europa tot de orde te roepen.
Er is een kans. Misschien de enige in lange tijd.
Aan de Europese leiders om ze te grijpen.