Ignis
Laten we óók bidden om bevrijding – in de geest van Franciscus
Gelovig of niet, je kan er niet omheen: de plechtigheden bij de uitvaart van Franciscus en de aanstelling van Leo XIV waren indrukwekkend.
Het kader van de basiliek en het Sint-Pietersplein, de gezangen, de liturgische gewaden en de choreografie moeten iedere mens met een beetje gevoelen voor schoonheid hebben aangesproken.
De preek van de 91 jarige kardinaal Giovanni Battista Re bij de begrafenis van Franciscus was sterk, met een duidelijke sneer naar de wereldleiders die er niet in slagen om vrede te brengen. Voor mij had die sneer nog veel duidelijker mogen zijn, maar goed, we zaten in Rome en daar zijn ze gewoon van de kerk in het midden te houden.
Die oproep aan de wereldleiders herhaalde zich in de aanstellingsrede van Leo XIV.
Opvallend hoe dikwijls Leo het woord pace herhaalde.
Mag ik een verband leggen tussen de vrede en de betekenis van de naam Leo XIV die verwijst naar Leo XIII, de paus van Rerum Novarum ?
Er kan geen wereldvrede zijn zonder dat de almacht van het kapitaal gebroken wordt. Zo zou je Rerum Novarum kunnen samenvatten.
Of nog: oorlogen worden gevoerd door het kapitaal – de top van de kapitalisten – dat de arbeiders voor zich laat sneuvelen, zoals het die arbeiders voor zich laat werken.
Nu hoef ik het niet helemaal eens te zijn met de leer van Rerum Novarum – het document is zeker ook tijdsgebonden – maar het heeft in onze contreien wel (op zijn minst mee – ) gezorgd voor een meer menswaardige beleving van het kapitalisme. Het is hier nu niet de plaats om daar dieper op in te gaan.
Jan Peters heeft het over de litanie van alle heiligen.
Voor een rationalist is zo ’n litanie weinig zinvol: waarom zou je iets honderd keer herhalen, als je het in één zin kan zeggen ?
Als kind ben ik wel af en toe litanieën tegengekomen. Ik herinner me dat ik er altijd met een zekere tegenzin aan begon, maar gaandeweg in het ritme kwam. Peters heeft het over bevrijding. Wel ja, als dan de litanie overging in de gebeden om bevrijding, was dat ook wel een bevrijding. Het had lang genoeg geduurd – soms te lang voor mij – maar tegelijkertijd had ik het toch ook “schoon” gevonden.
Herhaling heeft iets.
Als je een baby observeert zal je ontdekken dat de eerste tekenen van genotservaring – buiten de louter fysiologische – samengaan met herhaling van externe impulsen.
Herhaling sluit aan bij de eerste vorm van intellect: de herkenning. Als onze hersenen er in slagen om zo ’n intellectueel succes te herhalen, geeft dat plezier.
Het is de reden waarom we zo graag rijmen.
Als een moslim zijn Misbaha (gebedskraal) door zijn vingers laat glijden – zoals de katholiek zijn paternoster – is dat kinetisch of tactiel herkenningsplezier.
De litanie speelt daar op in.
Maar er is natuurlijk meer.
Herhaling duidt ook op besef van belangrijkheid. “Zal ik het nog eens zeggen, zodat ge het zeker begrepen hebt, en niet vergeet ?”
Jullie weten al dat ik het niet zo heb op een God, probleemoplosser.
“Van epidemieën, hongersnood en oorlog, bevrijd ons Heer …” Wie echt op God rekent om als een Deus ex machina die problemen op te lossen, moet ondertussen toch al beseffen dat die probleemoplosser een charlatan is. Hij belooft veel; laat zich betalen door offergaven; en geeft dan verstek.
En toch is het zinvol om zo te bidden, want dat ik er God bijhaal is een teken dat het voor mij van alles overstijgend belang is.
De herhaling wordt tot de hoogste radicaliteit versterkt door God er bij te betrekken.
“Bevrijd ons Heer”.
Bevrijding is een belangrijk woord.
8 Mei herdenken we de bevrijding van de tweede wereldoorlog.
Natuurlijk mag een mens blij zijn als hij bevrijd wordt van Duitsers. Maar er blijft wel nog de vraag: waartoe zijn we bevrijd ?
In de preek tijdens zijn eerste eucharistieviering in de Sixtijnse kapel betreurde Leo de afname van het geloof ten gunste van wat hij “andere zekerheden zoals technologie, geld, succes, macht en plezier” noemde.
En ja, wij hebben bij de bevrijding op 8 mei de onderdrukking van de tweede wereldoorlog ingewisseld voor de slavernij van “technologie, geld, succes, macht en plezier”. Het kàn niet anders of dat moet leiden tot wereldoorlog III.
Daarom is het belangrijk dat we, zoals in de litanie, onze bevrijding in verband brengen met God, de God van Jezus, de God die Liefde is.
Want de enige echte vrijheid is die van mens die gebonden is door liefde.
In de litanie vragen we aan God om ons te bevrijden. Brave gelovigen – gelovige Joden met hun Messias – denken dan echt aan een God die handelend optreedt in de wereld, maar er zit wel een diepe waarheid in die vraag: we kunnen nooit helemaal alleen ons zelf bevrijden. We hebben er altijd een ander bij nodig; iemand die ons liefheeft en die wij liefhebben.
En ja dus: de God van Jezus is liefde en dan bidden we: “…bevrijd ons, goddelijke liefde”.
Goddelijk hier betekent niet “liefde van God”, maar wel : alles overstijgende liefde, totale, radicale, onvoorwaardelijke liefde.
En neen dus: die zullen we nooit bereiken. Wij zijn God niet. Maar juist daarom is de herhaling in de litanie zo nodig: ze herinnert ons in elke smeking dat we het opnieuw moeten proberen; beter, sterker …
Herhalen is ook opnieuw beginnen.
Natuurlijk zullen we mislukkingen kennen. Maar die mogen er niet toe leiden dat we het opgeven.
En als de ene heilige er niet in slaagt om ons opnieuw op gang te brengen, is er wel een volgende.
Daarom creëren pausen ook nu nog altijd heiligen. Er zullen er nooit genoeg zijn
Nu maar hopen dat Leo daar niet Boudewijn aan toevoegt, want dan is er een teveel.