Via groene vrienden (ja, die bestaan !) is me bovenstaand document toegespeeld. Ik vind op internet geen link er naar. Maar het is een interessant document, en ik ben het er fundamenteel mee eens.
Ja, een ongebreidelde, eeuwige groei is niet mogelijk. En dus ja, we moeten minder consumeren. Ik ben ervan overtuigd dat minder consumptie de mens niet per se ongelukkiger maakt. Integendeel.
Als we naar de psychische problemen kijken van de mensen in onze rijke samenleving, is het duidelijk dat overvloedige consumptie niet gelukkig maakt. De hebzucht die al van nature in de mens aanwezig is, en door de alomaanwezige reclame wordt aangewakkerd, maakt mensen niet gelukkig, integendeel, want hebzucht is onverzadigbaar. De hebzuchtige heeft nooit genoeg. Een spiritualiteit van soberheid is noodzakelijk voor het menselijk geluk. De klimaatactivisten maken een cruciale fout als ze de soberheid voorstellen als een noodzaak. Want als de soberheid enkel voortvloeit uit noodzaak is ze geen spiritualiteit, neemt ze de hebzucht niet weg, en zal de mens dus ongelukkig blijven maken. En zal de mens dus blijven zoeken naar meer consumptie. Of nog: een louter utilitaire aanpak, zonder spiritualiteit, kàn niet lukken.
Minder consumeren, betekent ook minder produceren. Maar dat zegt Sels niet. Hij schakelt van minder consumptie dadelijk over naar circulaire productie. Waarom durft Sels niet zeggen dat minder produceren in ons economisch systeem omwille van de concurrentie gewoon niet mogelijk is ?
Ik heb een probleem met de uitdrukking “oppervlakte terug geven aan de natuur”. Want wat is dat “de natuur” ? Hoort ook de mens niet tot de natuur ? Ik zeg liever dat de mens op een meer harmonieuze manier moet omgaan met moeder aarde. Het kunstmatig teruggeven van “natuur” aan de “natuur” brengt fundamenteel niets bij aan die harmonie. Als ik een bos plant, geef ik geen natuur terug aan de natuur, want mijn bos is een onnatuurlijk bos. Als morgen in mijn buurt een verkaveling wordt tegengehouden en wordt vervangen door een bos, dan kan ik me in dat bos even in harmonie met de natuur voelen, maar die natuur is een nep-natuur en ik ben de mensheid niet. En zelfs als dat massaal zou gebeuren, zou dat fundamenteel niets veranderen, al was het maar omdat harmonie niet kunstmatig kan bewerkstelligd worden. Daarbij is deze massale teruggave gewoon niet mogelijk zonder inperking van groei en consumptie. ik denk dus dat we ons op die groei en consumptie moeten concentreren, en dan zal op een natuurlijke manier onze harmonie met de aarde hersteld worden. Hiermee heb ik niet gezegd dat ik tegen de betonstop ben, integendeel, en actievoerders mogen zich concentreren op deelaspecten. Maar als ze het breder kader uit het oog verliezen, zal hun succes bij een eventuele betonstop niets betekenen bij de eindafrekening.
Daarover zegt Sels iets interessants: hij verwerpt het neo-liberaal ongebreideld kapitalisme. Maar zoals hij het formuleert geeft hij de indruk te denken dat er een ander kapitalisme mogelijk is. Is er een niet-liberaal kapitalisme mogelijk ? Is er een gebreideld kapitalisme mogelijk ? Sels zegt zelf: “De geschiedenis van de uitzonderlijk sociaal-economisch en maatschappelijk gunstige afgelopen 60 jaar bieden ook geen garantie voor de toekomst.” Dat is zeer juist. Want daarmee zegt hij dat het gebreidelde kapitalisme dat we in die tijd – en enkel in die tijd, en enkel in Europa – hebben gekend uitzonderlijk was. Ik ben ervan overtuigd dat die tijd niet enkel geen garantie brengt voor de toekomst, maar gewoon voorbij is, zoals de afbraak van onze sociale zekerheid, aantoont. Of nog: er is inderdaad geen niet-liberaal (of sociaal) gebreideld kapitalisme mogelijk is. Als Sels dit niet inziet, is heel zijn betoog praat voor de vaak. En als hij dat wél inziet, waarom zegt hij dan niet dat heel zijn betoog past in een betoog tegen het kapitalisme ?
Ik wil toch nog iets zeggen over zijn geloof in de wetenschap. Dat gaat zo ver dat hij stelt dat onze democratie eigenlijk niet bekwaam is om het probleem op te lossen, omdat de politieker die het wil oplossen electorale zelfmoord pleegt. In feite komt het er op neer dat hij pleit voor een bestuur door “deskundigen”, of wetenschappers. Dat is een dictatuur.
Daarbij wil ik toch enkele kanttekeningen plaatsen bij dat geloof in de wetenschap. Ten eerste: wetenschappelijk inzicht is een voortschrijdend inzicht. Soms moet een inzicht worden verlaten door nieuwe wetenschappelijke ontdekkingen, metingen, verbanden. Dat betekent dat een wetenschappelijk inzicht pas definitief verworven is als dat inzicht vele falsificaties heeft doorstaan, zoals dat bijvoorbeeld is gebeurd bij de evolutietheorie. Dat vraagt tijd. Die tijd is er nog niet voor de klimaatwetenschap die nog in haar kinderschoenen staat. Ten tweede: iedereen die werkt met statistiek, projecties, computermodellen… weet dat dit een heikele kwestie is. Ten derde: er bestaat geen onafhankelijke wetenschap, omdat er binnen het kapitalisme door de alomtegenwoordige commercialisatie geen onafhankelijke wetenschappers meer bestaan. Ja, ik sta sceptisch tegenover de alarmerende klimaattheorie, net zoals ik sceptisch sta, tegenover de klimaatontkenners. Bij de klimaatontkenners zijn er zeker die gesponsord zijn door de olie- en steenkoolindustrie. Geldt dit voor allemaal ? Dat weet ik niet. Maar ik weet wel dat de rapporten van het IPCC van de VN komen, en dat is een politieke organisatie die ik voor geen cent vertrouw. Een van de stichtende leden van die organisatie is Saoedie-Arabië. En ja, dat is een olieland. We weten dat de olievoorraad beperkt is, en ook dat Saoedie-Arabië sterk inzet op zonne-energie. Wat steekt daar achter ? Willen de Saoedie’s hun olievoorraad voorbehouden voor meer winstgevende domeinen dan de huidige energievoorziening ? Ik heb het elders al aangegeven: de dreiging van een derde wereldoorlog wordt steeds groter, en enkel die dreiging al maakt dat overal in de wereld militairen zich intens op oorlog voorbereiden. En dus bereiden ze zich ook voor op gebied van logistiek. En daarbij is het belangrijk dat het leger voldoende olie beschikbaar heeft, want je kan vliegtuigen nog altijd niet laten vliegen op windmolens of zonnepanelen. Ik hoop dat ik ongelijk heb, maar het zou kunnen dat de dringende overgang naar niet-olie energie in (relatieve) vredestijd, nodig is om de oorlog mogelijk te maken. En dat het rapport van het IPCC door die nood is ingegeven. In dat geval zou het buitengewoon cynisch zijn dat de idealistische Anuna’s hebben meegewerkt om die oorlog mogelijk te maken. Dan zijn het echt wel “nuttige idioten”. (Dat is geen scheldwoord, maar een technische term.)
Wil dit alles nu zeggen dat ik niét wil dat we afstappen van olie, en overstappen naar duurzame energie. Natuurlijk wil ik dat wél. Ik denk dat ik dat bij de aanvang van mijn commentaar wel heb duidelijk gemaakt. Maar 1. Daar heb ik het klimaatprobleem niet voor nodig. En 2. Ik denk dat we dit absoluut breder moeten kaderen in de strijd tegen het kapitalisme.
Er is een cynische tegenstrijdigheid in de stelling van Sels. Hij gaat er van uit dat de duurzame samenleving mogelijk is binnen het kapitalisme. Tegelijkertijd negeert hij de basiswetten van dit kapitalisme. Hij is dus gedoemd om te mislukken. Ook De Wever heeft gekozen voor het kapitalisme. Maar hij schakelt zich wel in in de kapitalistische logica. Dat betekent niet dat hij zal lukken, want dat kan niet binnen het kapitalisme, maar wel dat hij meer zal verwezenlijken en verder zal geraken dan Sels.