De toekomst van links en groen

Grenzeloos

De linkerzijde van de eenentwintigste eeuw zal anti-kapitalistisch zijn

Vincent Martign: Hoe zou u de situatie van links in Frankrijk vandaag de dag beschrijven?

Enzo Traverso: Zowel in Frankrijk als elders is de situatie van links slecht, maar niet wanhopig. Er zijn verschillende tekenen die erop wijzen dat er iets begint te bewegen, een moleculair proces dat nog niet tot stilstand is gekomen. Frankrijk ondergaat dezelfde dynamiek die ook links in de rest van Europa en de Verenigde Staten treft.

U verwerpt het idee dat links dood is?

Links is niet dood, maar is er nog steeds niet in geslaagd de nederlagen van de twintigste eeuw te overwinnen, waardoor er modellen zijn ontstaan die niet meer operationeel zijn. Ik zal er vier noemen.

Is er nog hoop voor links ? Ja, natuurlijk ! Ik ben het volmondig eens met de stelling in dit artikel. Daarbij deze bedenkingen:

Een echt linkse, antikapitalistische beweging is niet mogelijk met linkse partijen, net zoals een echte klimaat- of ecologische beweging niet mogelijk is met groene partijen. Want partijen schakelen zich in in het systeem. De zogenaamde realisten zeggen dan dat het het systeem van binnen uit kan veranderen. Soms is dat juist, maar niet met het kapitalisme als systeem, en dat je een systeem kan veranderen, betekent nog niet dat je het kan afbreken en vervangen…

Het kan niet met het kapitalisme als systeem omdat het gaat over economische wetmatigheden, die er toe leiden dat iedere substantiële verandering van het systeem op deze wetmatigheden botst. Om het eenvoudig te stellen: als je de economische wetmatigheden van het kapitalisme negeert, creëer je armoede. Dat je ook armoede creëert als je de wetmatigheden respecteert, doet er niet toe.

Partijen zoals de pvda en groen zijn in zich remmen op de weg naar een andere, sociale en ecologische samenleving. Ik heb oneindig veel respect voor de mensen die zich idealistisch inzetten voor die partijen, en ik gun hen verkiezingsoverwinningen. Maar op lange termijn zal blijken dat het Pyrrhus overwinningen zijn.

De Russische communisten hebben een verandering van systeem bewerkstelligd door een machtsstrijd. Enzo Traverso noemt dit een quasi militaristische revolutionaire kracht. Als je zo’n strijd voert zonder een massaal bewustzijn, en massale gedragenheid, wordt het een onmenselijke strijd. Je kan geen menselijke samenleving bouwen op een onmenselijk slachtveld.

Het probleem van politieke partijen bestaat er in dat ze per definitie machtsinstrumenten zijn. Daarbij is elke andere partij een tegenstander. Die strijd tussen de partijen is een rem op de massale bewustwording omdat de verdeeldheid onder de partijen ook de bewustwording verdeelt. 

Echt links moet zich binnen het kapitalisme niet organiseren in partijen, maar in bewegingen zonder band met partijen.

In het kapitalisme is strijd essentieel. Een democratie met politieke partijen is een strijd-democratie. Of nog: een democratie met politieke partijen is een voorwaarde voor een democratisch kapitalisme, waarbij democratisch dan staat voor het zoethouden van een bevolking die men wijsmaakt dat ze iets te zeggen heeft.  Onze geschiedenis bewijst het: als het er op aankomt, wordt ook bij ons de democratie opzij geschoven. Als voorbeeld wijs ik enkel naar de rakettenbetoging: terwijl er in het land een overdonderende meerderheid tegen de plaatsing van die raketten was, en honderdduizenden daartegen betoogden in Brussel, was de plaatsing van die raketten bezig. Daarna schaarde de hele politieke wereld zich achter het toedekken van de ondemocratische schande en het kalmeren van de mensen. Ik heb nooit begrepen dat links daar geen essentiële lessen uit getrokken heeft. Maar ja: de linkse partijen deden vrolijk mee aan de massale volksverlakkerij.

Het heeft dus geen zin dat antikapitalistisch, of echt links zich inschakelt in onze pseudo-democratische commedia dell’ arte.

Ik heb gisteren al gesteld dat een echt ecologische samenleving niet mogelijk is binnen het kapitalisme. Wat geldt voor linksen, geldt dus ook voor ecologisten: politieke partijen zijn een ballast. 

Als ik spreek over massaal bewustzijn, sluit ik aan bij de stelling van Enzo Traverso dat het van onderuit zal moeten komen.

Het gaat om een verandering van samenlevingsmodel. Deze verandering kan niet op een menselijke manier zonder de vrije wil van de massa. En die verandering kan niet door inschakeling in het model waar men van af wil.

Een verandering naar een samenleving zonder machtsstrijd, kan ook niet door een machtsstrijd. Politieke partijen zijn dus totaal nutteloos.

Laat mij het concreet maken in de belgische politiek. Ik ben blij met de verkiezingsoverwinning van de pvda, ook al ben ik het zeker niet eens met het samenlevingsmodel dat ze voorstaat vanuit het marxisme-leninisme. Maar die verkiezingsoverwinning draagt niets bij tot de strijd tegen het kapitalisme. En als de pvda bij de volgende verkiezingen een Vlaamsblokje doet en 20% haalt, zal dat evenmin een echt socialistische samenleving  nader bij brengen. Ondertussen heeft de pvda de antikapitalistische boodschap in de koelkast gezet om die verkiezingsoverwinning te behalen. Als een partij zoals de pvda de boodschap al niet meer verkondigt, wie zal de boodschap dan nog verkondigen ? En als de boodschap niet verkondigd wordt, zal het bewustzijn bij de mensen niet groeien…

Voor groen ligt het iets anders omdat Groen de boodschap wél verkondigt en het bewustzijn van de mensen aanwakkert. Maar op het ogenblik dat de groene partij aan de macht zou komen, zullen de andere partijen tegenstander zijn, en de groene realisaties proberen af te remmen. Als al de bewonderenswaardige groene idealisten hun energie niet hadden gestoken in de partij, maar in de verkondiging van de boodschap, zodat die boodschap in alle andere partijen mensen zou bereikt hebben, dan zou de verwezenlijking van de doelstellingen veel gemakkelijker gehaald worden, omdat ze minder tegenstand zou ondervinden omdat er geen groene partij tegenstand zou opwekken. Nu zijn er mensen die de boodschap afwijzen omdat ze niet van hun partij komt.

De nodige bewustwording veronderstelt twee aspecten: het inzicht dat we af moeten van het kapitalisme, en een zicht op een alternatief. Dit zicht op een alternatief kan geen uitgewerkt systeem zijn (zoals het Russische communisme), en dus moet het openstaan voor constante aanpassingen en vernieuwing van ideeën, maar moet voldoende concreet zijn, want om aan te passen en te vernieuwen moet je al iets hebben. In mijn boek Eutopia doe ik een poging om zo ’n concrete basis te bedenken. Je kan het gratis lezen en/of downloaden op deze website bij de rubriek publicaties. Ik besef dat mijn poging onvolmaakt is, en dus zal ik heel blij zijn als iemand een beter boek schrijft. Ik kijk uit naar Eutopia Plus !