Knack
‘We beseffen het niet, maar we staan echt op de rand van het ravijn.’
Neen, dit gaat niet over het klimaat, maar over de dreiging van een derde wereldoorlog. Het is raar: een massa mensen lopen mee in de klimaatpaniek, maar als ik in mijn blogs geregeld waarschuw dat de derde wereldoorlog er zit aan te komen, krijg ik als reactie dat het wel niet zo’n vaart zal lopen. Op een of andere manier schijnen mensen zich wel te kunnen voorstellen dat de natuur ons bedreigt, maar dat de mens de mensheid bedreigt lijkt ondenkbaar.
Nochtans is de mens in het verleden altijd opnieuw tot de verschrikkelijkste zaken in staat geweest. Door de evolutie van de wereld, de spectaculaire groei van de technologie en wetenschap, en de globalisering wordt de schaalgrootte van deze verschrikking altijd maar groter. De mens is een veel grotere bedreiging voor de mensheid dan de natuur. En terwijl we afstevenen op de grootste catastrofe in de geschiedenis van de mensheid, maant de VN ons aan om minder vlees te eten. Vergis je niet: ik ben het er mee eens dat we minder vlees moeten eten. Ik doe het zelf al lang. Maar als de paniek om het klimaat de paniek om de wereldoorlog verdringt, is er iets mis. Het lijkt er op dat de mens in de ene paniek vlucht om de andere bedreiging niet onder ogen te moeten zien.
Maar ja, eigenlijk is alles wat ik hier schrijf, praat voor de vaak, want de weg naar de derde wereldoorlog is ingeslagen, en het is onmogelijk dat we nog van die weg af geraken. Misschien hebben de klimaatactivisten dan toch nog gelijk: aan het klimaat is misschien nog iets te doen. Aan de dreiging van de oorlog niet, want wat Marc De Vos schrijft is correct. Maar alle factoren die hij opsomt blijven oppervlakkig en geven niet de échte grond van de zaak. Als zij de échte grond zouden zijn, zou er nog een kans zijn om de dreiging af te wentelen. Maar als je de bijdrage van De Vos leest, blijf je je afvragen welke oorzaken er zijn voor die factoren. Die oorzaken zijn terug te vinden in de aard van het kapitalisme. Herlees mijn blog van 7 augustus. Daar toon ik aan dat een grote oorlog ingebakken zit in de essentie van het kapitalistisch economisch systeem. En dus is die oorlog onvermijdelijk zolang we in het kapitalisme zitten. Op 7 augustus had ik het over de economische factoren in het kapitalisme die leiden tot de oorlog. Maar het kapitalisme is niet enkel een economisch systeem, maar ook een ideologie. Het is een ideologie die uitgaat van een mensbeeld waarbij de mens wordt gezien als een individu dat in concurrentie leeft met andere individuen. “Homo homini lupus” – de mens is een wolf voor de andere mens. Let op het woord concurrentie. Het komt terug in het economische aspect van het kapitalisme waar het de motor is van de economische vooruitgang. Maar in het ideologische aspect is het niet enkel een feit, maar ook een keuze. De liberalen willen het zo. Natuurlijk is een liberaal niet zo maar voor ieder ander een wolf. Zo dom zijn liberalen niet. Ik ken liberalen met wie ik goed kan opschieten. Het zijn gezellige mensen, aangenaam in de omgang. Maar dat zijn ze niet omdat ze van je houden, maar omdat gezelligheid nu eenmaal ook voor hen zelf aangenamer is. En ook liberalen beseffen dat je in bepaalde gevallen beter met anderen samenspant om de concurrentiestrijd te winnen. Dat weten zelfs kuddedieren al.
Ooit ging ik in Spanje iets eten in een Indisch restaurantje. Normaal doe ik dat niet. In Spanje wil ik Spaans eten. Maar het was al laat op de avond, en de Spanjaarden lieten het afweten. Ik was alleen in de zaak, en dus was er gelegenheid voor een gesprekje. Die Indiër bleek een gezellige kerel te zijn. We wisselden familiegegevens uit, hij toonde me zijn identiteitskaart, een foto van zijn vader en vrouw en kinderen. De avondlucht kleurde roze, en het leven was mooi. Het eten was lekker, en de lach van de Indiër oprecht. En toen kwam het moment van betalen en bleek ik mijn geld in mijn auto vergeten te zijn. De lach van mijn nieuwe vriend veranderde in een vervaarlijke grijns, hij ontblootte verhofstadttanden en plots verscheen er van onder de toonbank een vervaarlijke kris. Kijk, dat is een liberaal. Gelukkig had ik mijn identiteitskaart bij…
Het probleem met een ideologie die uitgaat van de concurrentie als menselijke aard, bestaat er in dat concurrentie de onweerstaanbare neiging heeft om te escaleren. Nu kan je, bijvoorbeeld in de sport, concurrentie nog in het gareel houden met regels en scheidsrechters, maar in het geval van de sport kan je uit het strijdperk treden als je het niet meer fijn vindt omdat je teveel verliest. Maar in het kapitalisme kàn de mens niet uit het strijdperk treden. Het gaat gewoon over leven of niet leven. De ideologie beslaat het hele menselijke overleven. Het gaat in essentie over leven of dood. En dan verdwijnen de regels, zijn alle middelen goed, en verschijnt de escalatie.
Carl von Clausewitz zei het al: oorlog is politiek bedrijven met andere middelen. Politiek valt altijd samen met economie. Oorlog is economie bedrijven met andere middelen.
Zowel als ideologie als als economisch systeem, leidt het kapitalisme tot oorlog. En, zeker in onze tijd, kan dat slechts een grote oorlog zijn. Zeg niet dat ik je niet gewaarschuwd heb. Niet dat die waarschuwing helpt.