De oplossing van de overproductiecapaciteit door overconsumptie die ik gisteren beschreef, zal heel veel geld kosten. De nieuwe producten zullen moeten worden gekocht door de werkende massa. Velen zullen het zich kunnen permitteren. De meerderheid niet. En dus wordt er gesproken over sociale maatregelen, lees subsidies. Het klinkt mooi als je zegt dat de armen niet mogen lijden onder de transitie en dat je dus gaat subsidiëren. Maar je kan het ook cynisch bekijken: die subsidies laten toe dat ook de armen de overproductiecapaciteit mee helpen oplossen, en spelen dus in de kaart van het kapitaal. In ieder geval zullen ook die subsidies worden betaald door de werkenden, al is het dan door hen die het zich kunnen permitteren. Maar niet door de rijken. Er zijn mensen die denken dat ze de rijken kunnen dwingen om mee te betalen. Dat is een illusie want in het kapitalisme is het kapitaal de baas. Daarvoor heet het kapitalisme. En dus bepaalt het kapitaal wat er gebeurt en zijn de rijken onaantastbaar. Wat er ook van zij: het geheel betekent dat de werkende massa zal moeten inleveren. De kapitalistische strategen stellen zich dan de vraag: hoe gaan we de mensen zo ver krijgen zonder dat ze in opstand komen ? Welnu als je de mensen er van kunt overtuigen dat ze moeten inleveren om het klimaat en de planeet te redden, is je probleem opgelost.
Het komt er op neer dat het kapitalisme door de concurrentie niet zonder constante groei kan, en dat dit tot een fase leidt die zowel het ecologische systeem als het kapitalisme als systeem in gevaar brengt.
En dan komt Greta terug op de proppen. In haar toespraak voor de VN stelt ze, zonder het kapitalisme te noemen, dat de onbeperkte groei een probleem is. Mijn linkse vrienden horen dit en besluiten daaruit dat Greta tegen het kapitalisme en links is, en zij dus voor Greta moeten zijn, en vermits ik niet zo maar fan ben van Greta en beschuldigd wordt van klimaatontkenning, moét ik wel rechts zijn.
Maar Greta is niet tegen het kapitalisme.
Ook overtuigde kapitalisten zien het gevaar. De Financial Times (een liberaal-conservatieve-kapitalistische krant) schrijft dat het kapitalisme aan hervorming toe is, en het ecosysteem kreunt in al zijn voegen onder de lasten van een onhoudbare productiewijze. Einde citaat.
Daarin heeft de krant natuurlijk gelijk. Dat is wat Greta zegt. Maar tegelijk met de probleemstelling geeft de krant ook een oplossing: een hervorming van het kapitalisme. Welnu, ik ben er van overtuigd dat Greta op het spoor zit van de Financial Times: zij ziet het probleem van de productiewijze, maar denkt ook dat dit binnen het kapitalisme op te lossen is. Zo links is ze dus ook weer niet.
Ik denk dat ik heb aangetoond dat een echte oplossing binnen het kapitalisme niet mogelijk is. Kapitalisme is onlosmakelijk verbonden met onbeperkte groei. De Club van Rome stelde al in 1972 het probleem van de groei. Haar rapporten hebben niets uitgehaald. De groei is gewoon doorgegaan.
Heb ik nu gezegd dat de transitie niet moet doorgaan omdat er binnen het kapitalisme geen oplossing mogelijk is ? Natuurlijk niet. Ik heb altijd al gesteld dat de transitie nodig is. Ze is een vooruitgang voor de menselijkheid. Maar ze zal het klimaatprobleem niet oplossen, want dat is binnen het kapitalisme niet op te lossen. En dan blijft nog de vraag of er een sociale manier is om de transitie door te voeren zonder dat een groot gedeelte van de middenklasse verarmt. In ieder geval is die manier er niet in een context van apocalyptische angst. Een sociale manier is enkel mogelijk in een geleidelijke vervanging van vervuilende producten, en pas als die versleten zijn. Anders is de transitie een perversie van de wegwerpmaatschappij.
Is het klimaatprobleem zo dringend als wordt voorgesteld ? Gezien de hele kapitalistische context, en het feit dat het door kapitalisten wordt gepromoot heb ik daar mijn twijfels over. Maar zelfs al zou dat zo zijn, moeten we ons geen illusies maken: het is onmogelijk om het binnen de gestelde termijnen op te lossen. Want tegelijkertijd met het het groeiprobleem dat het kapitalisme moet oplossen, waarbij de transitie door velen wordt aanzien als een oplossing, zijn er binnen het kapitalisme ook mensen die de globale context van de transitie verlaten en zich terugtrekken in nationalisme. Trump is daar het beste voorbeeld van. Zolang die strekking actief is – en alles laat voorzien dat ze nog zal versterken – is een voldoende terugdringen van de CO2 op relatief korte termijn niet mogelijk. De terugtrekking in het nationalisme zal nog versterken, omdat landen die nu nog enigszins globaal denken door de nationalisten in het defensief worden gedrongen en dus niet anders zullen kunnen dan uit zelfverdediging ook de nationalistische toer op gaan. De redding van het klimaat door terugdringing van de CO2 is een illusie. Heeft het dan zin om een groot gedeelte van de middenklasse te gaan verarmen ?
Nu vind ik persoonlijk dat we (westerlingen) allemaal wel wat mogen inleveren aan comfort en luxe. Ik heb felle kritiek op het consumentisme. Het maakt de mens niet gelukkiger. Ik pleit dus voor een versobering die zal bijdragen tot het geluk. Maar die versobering zal slechts bijdragen tot het geluk als er dooreen grote meerderheid van mensen, vrijwillig voor gekozen wordt; niet als ze gedwongen gebeurt, en zeker niet als de rijken er nog rijker door worden.
Nu mag je van mij stellen dat als mensen die versobering aanvaarden om het klimaat te redden ze dat ook vrijwillig doen. (ik ben het daar niet helemaal mee eens.) Maar als die mensen dan moeten vaststellen dat het klimaat niét gered wordt, zal dat wel een pijnlijke ervaring zijn en die mensen niet gelukkiger maken. En opnieuw: er is geen oplossing binnen het kapitalisme mogelijk want je blijft altijd zitten met het probleem van de onbeperkte groei. Ook Greta ziet dat probleem, maar beseft niet dat het tot de essentie van het kapitalisme behoort. En je zit ook met het feit dat een groeiend aantal staten het probleem van het kapitalisme aanpakken door zich terug te plooien in het nationalisme.
De hele klimaatactie wordt zo wel erg cynisch: mensen worden aangespoord om in te leveren voor een probleem dat niet zal opgelost worden, terwijl ze tegelijkertijd de rijken rijker maken.
Linkse vrienden, wordt dus wakker. De vraag was: is Greta links of rechts ? Als je mijn betoog leest en daarbij bedenkt dat de hele klimaatactie wordt aangestuurd door de VN die zeker geen linkse organisatie is, is het voor mij duidelijk, en laten jullie je misbruiken door het kapitaal.