Grenzeloos
Anders leven, directe actie en anti-kapitalisme
De meeste mensen zijn niet begaan met de strijd tegen het kapitalisme. Velen zijn voor dat systeem omdat wij in onze streken (nog) bij de winnaars van de concurrentiestrijd horen. Tot nu toe winnen we nog altijd tegen de landen met lage lonen, en technologische achterstand; streken zoals India, Zuid-Oost Azië, Afrika. Zolang we ons hier goedkope t-shirts kunnen permitteren omdat de mensen die ze produceren in armoede leven, is er voor veel mensen met het kapitalisme geen probleem. Anderen zien wel in dat het kapitalisme, zeker op menselijk gebied, ongelooflijk veel nadelen heeft, maar aanvaarden het als een noodzakelijk kwaad. Weinigen zijn zo overtuigd van de fundamentele perversie van dit systeem, zowel economisch als ideologisch, dat ze er actief strijd tegen voeren. Ook al omdat er op dit ogenblik geen enkele aanwijzing is dat die strijd kan gewonnen worden.
Dit artikel van Grenzeloos heeft het over die strijd en stelt zich de vraag of de initiatieven die tegenwoordig opduiken bijdragen tot deze strijd of integendeel de strijd belemmeren. Het gaat dan over de stichting van plaatselijke solidaire gemeenschappen rond een of ander actiepunt. Voor mijn part reken je daar ook de coöperatieven, cohousing, de korte keten… kortom de stokpaardjes van de groene elite bij. Die vraag zal de meeste mensen dus niet interesseren. Maar toch brengt dit artikel een fundamenteel inzicht bij: het is inderdaad allemaal geen kwestie van individuele verantwoordelijkheid, of toch zeker niet enkel van inspanningen van het individu.
Er is wel verwarring in het denken, want soms weet je niet meer of het over de strijd tegen het kapitalisme of over de zorg voor het klimaat gaat.
Als het over de zorg van het klimaat gaat, gaat het artikel voorbij aan een vorm van collectieve verantwoordelijkheid die nu, zeker na het aantreden van Ursula Von der Leyen als Europees commissaris, wél aan bod komt: de actie die gevoerd wordt door staten.
Eigenlijk is het overbodig, maar laat me toch al maar dadelijk stellen dat die actie voor het klimaat niets van doen heeft met antikapitalisme. Integendeel, het klimaat wordt in dienst van het kapitaal gesteld. Dat alleen al zou vragen en twijfels moeten oproepen. Voor mij zelfs meer dan twijfel: ik ben er zeker van dat de gewone man slachtoffer zal worden omdat hij de maatregelen om het klimaat te redden zal betalen, met daarin inbegrepen de winsten voor de kapitalisten. Ursula van der Leyen zal de gewone mensen verarmen, en de rijken verrijken. Dat is ook niet meer dan logisch: je kan de rijken enkel verrijken als je de anderen verarmt. Ik twijfelde al aan de waarheid van de klimaatpaniek, het Ursula gedoe vergroot die twijfel nog. Gebruikt ze enkel de dan terechte klimaatpaniek, of creëert ze die dan onterechte paniek voor haar kapitalistische doelstellingen ? Vermits ze in dezelfde “leef”sfeer zit als het IPCC, neig ik naar het laatste. Ik ben het dus niet eens met de zekerheid van de schrijver van dit artikel dat de klimaatpaniek terecht is.
Diepgaander heeft hij wel gelijk als hij stelt dat onze huidige nefaste consumentistische, genotzuchtige, levensstijl niet enkel veroorzaakt wordt door de individuele beslissingen van mensen, maar ook door het kapitalistische systeem.
Dat leidt tot de vraag: hoe kan het dat hetzelfde systeem dat de mens (in onze streken) tot consumentendier heeft gemaakt, er baat bij kan hebben om nu dat consumentengedrag af te breken, en de mensen op te roepen tot een soberder levensstijl ?
Voor mij is het antwoord duidelijk: die levensstijl is tenslotte beperkt gebleven tot een relatief klein gedeelte van de wereld, maar evenzeer ook beperkt in de tijd: van de tweede wereldoorlog tot nu. Ik heb al gesteld dat ik er van overtuigd ben dat dit een speciale economische periode is geweest, waarin het kapitaal er belang bij had om een grote kapitaalinjectie bij de gewone mensen te doen. Waar gaat het over ?
Na de tweede wereldoorlog waren de huizen, de infrastructuur… kapot gebombardeerd, en de (mannelijke) arbeiders kapot geschoten. Er was dus tegelijkertijd een geweldige vraag naar productie (wederopbouw), en een klein aanbod aan arbeidskrachten (de vrouwen zijn pas een aantal jaren later op de arbeidsmarkt gekomen). Dat alleen al doet in kapitalistische logica de lonen stijgen. De door de oorlog verarmde arbeiders waren ook vatbaar voor agitatie, en de Russen waren niet ver. De kapitalisten waren daarom als de dood voor arbeidersopstanden. Daarbij kon onze economie het zich permitteren, want er was nog geen globalisatie en dus geen concurrentie van de rest van de wereld (de lage loonlanden), en waar die er was, hadden wij een zo immense wetenschappelijke en technologische voorsprong, dat die concurrentie niets voorstelde. Neem daarbij de enorme kapitaalinjectie door het Marshallplan en je krijgt een economische situatie die nooit elders in de wereld is voorgekomen. Dat heeft dan geleid tot een verhouding kapitaal – arbeid, die ook nooit is voorgekomen. Zo konden sterke vakbonden ontstaan, en de kapitalisten waren bereid om met die vakbonden te onderhandelen, toegevingen te doen, fatsoenlijke lonen te betalen, en onze sociale zekerheid te installeren. Die lonen en sociale zekerheid waren op dat ogenblik voor hen geen ballast, maar een voordeel, want ze lieten de consumptie toe die nodig was bij de grote productie.
Maar die periode is voorbij. Vooral de globalisering speelt daarin een rol, waarbij die samengaat met het feit dat we onze technologische voorsprong grotendeels kwijt zijn. Onze bedrijven moeten nu wel een keiharde concurrentiestrijd aangaan, en verliezen die meer en meer. Op dat ogenblik zijn hoge lonen en een sociale zekerheid geen optie meer, en dus moeten ze worden afgebroken. Die afbraak gebeurt geleidelijk om de mensen rustig te houden. En de klimaatpaniek komt nu als geroepen om de mensen de verarming te doen aanvaarden. En weer is het kapitaal de winnaar.