Streven
Christelijk nationalisme: een theologische bemerking
Je kan het ontstaan van religie situeren bij dieren die zelfbewustzijn verwierven en de overtuiging dat er krachten zijn die hen overheersen. Dat dier wordt dan mens. Die mens gaat pogen om die krachten te manipuleren; om ze gunstig te stemmen om zo onheil af te weren. Daarvoor dienen offers. Naast de mens ontstaan zo ook de goden. Het is onvermijdelijk dat de mens “ervaart” dat er handelingen zijn die de goden gunstig stemmen of, andersom, kwaad maken. Er komen geboden en verboden. Machthebbers zien al snel de opportuniteit: als ze de mensen naar hun pijpen willen laten dansen, is het handig om daarbij beroep te doen op de goden. Als god gezegd heeft dat iets moet gebeuren, moet de machthebber het niet meer zeggen. Hij moet er enkel op wijzen dat god het gezegd heeft. De mens manipuleert de goden (of probeert dat), en de machthebber manipuleert de mensen en gebruikt daarvoor de goden.
Dàt is de primitieve religie waarvan ook nu nog altijd sterke sporen te vinden zijn in het geloof van mensen. Of het gaat om christenen, moslims of Joden, maakt niet uit.
Primitieve mensen leven in stammen. Hun overleven hangt af van hun toebehoren tot de stam. Als ze uit de stam gesloten worden, ziet het er niet goed uit. Ze worden dus geconditioneerd om niet enkel de persoonlijke belangen te behartigen, maar ook de belangen van de stam als geheel. In de loop van de geschiedenis groeien stammen uit tot naties. Nationalisme is gewoon een geëvolueerde vorm van stambeleving. De machthebber kan ook de conditionering ten voordele van de stam gebruiken om het voor hem gunstige gedrag af te dwingen: als hij kan voorhouden dat het om het goed van de stam gaat, zullen mensen geneigd zijn om zelfs eigen belang op zij te zetten voor het stambelang, en doen wat de machthebber wil. Ook dat is primitief.
Christelijk nationalisme is gewoon de combinatie van religie en stam om primitieve mensen zo ver te krijgen dat ze denken uit vrije wil te handelen, terwijl ze gewoon de belangen van de machthebber dienen.
Sta me toe om op te merken dat iemand in heel veel aspecten van het leven zeer gecultiveerd kan zijn, doch in andere nog heel primitief. Kijk maar naar de beleving van sexualiteit. Dat geldt zeker ook voor religie of nationalisme. Ik kom ze in massa tegen: de sterk ontwikkelde mensen die qua religie in een vreselijk primitivisme zijn blijven steken, of zich laten inpakken door al even primitief Vlaams of belgisch nationalisme.
Die machthebbers zijn de rijken. Hun marionetten zijn de politici en de pastoors. Ik gebruik het woord pastoor nu in een brede betekenis van religieus leider. Reken er dus ook maar de imam bij.
“Deo volente”, “inshalla”, “als God het wil…” als het over religie gaat.
“O, dierbaar belgië… voor vorst…” en “ Ze zullen hem niet temmen…” als het over nationalisme gaat.
Geen haar op mijn hoofd dat er aan denkt om te ontkennen dat deze primitieve religiositeit nog altijd aanwezig is in de wereld van de christenen. Christenen branden nog altijd kaarsen om een gunst van hierboven te bekomen.
Een en ander hangt samen met een godsbeeld. Om het eenvoudig te stellen: de primitieve christen hangt nog vast aan het godsbeeld van een god wiens gunsten je kan afsmeken. Als je dat op het ethische vlak plaatst krijg je dan een oordelende god.
Nochtans is dat niet het godsbeeld van de evangelies. Ja, Jezus geneest zieken, maar niet omdat ze God gunstig hebben gestemd door een offer, en al zeker niet door een deugdzaam leven, maar gewoon omdat hij getroffen is door het leed van de mens. Je kan zelfs de vraag stellen of het christendom in zijn kernboodschap nog wel een religie is in de betekenis van het woord zoals ik die hierboven gebruik. Het christendom is in essentie een humanisme.
Mensen met een slecht karakter zullen me nu vragen waarom er dan nog zoveel lijden is in de wereld ? Ik heb het antwoord al in eerdere blogs gegeven, en kan het hier niet meer uitwerken, maar het simpel: God doet niets aan het lijden van de wereld omdat hij het niet kan. De God van het evangelie is een machteloze God; gesymboliseerd door Jezus op het kruis.
Is die God dan irrelevant ? Als hij toch niets kan, waarom zou ik dan nog geloven in hem ? Wie nu die vraag stelt, gaat terug naar de primitieve religie waarin de mens een god zoekt die problemen voor hem oplost.
Jawel, die God is nog relevant want het geloof in hem betekent dat ik geloof dat medeleven, medemenselijkheid, liefde… het hoogste is.
Tenslotte: als we het over god hebben, of ook over Jezus, zitten we altijd in de sfeer van de mythe. De mythe bevat waarheden die bijvoorbeeld zin- en betekenisgevend, leerzaam en instructief zijn voor de mens binnen de gemeenschap waarin de mythe wordt overgeleverd. (Wikipedia) Dat betekent dat de logica van de “gewone wereld” in het verhaal slechts bijzaak is. De logica wordt opgeofferd voor de boodschap. In een mythe kan iemand over water lopen als dat helpt om de boodschap over te brengen. Ik heb het ook al geprobeerd en ben bijna verzopen. Ik ondervind dan ook voortdurend dat mijn boodschap niet overkomt. En er is geen god die dat voor mij kan oplossen.