Doorbraak
Intellectuelen en het Liberalisme
Vwala, nu weten we het: intellectuelen zijn malcontenten en mopperaars, gefrustreerden, gedreven door na-ijver en uit op macht. Schrijf het op, want Frank Boll heeft het gezegd. En het is zeker waar, want Frank Boll is geen intellectueel.
Frank Boll is dr. in de economie. Natuurlijk zijn er economen die ook intellectuelen zijn. Maar nogal wat economen zijn gewoon hoog opgeleide boekhouders: ze stellen zich geen menselijke vragen bij hun economisch systeem. Het is voor hen een evidentie dat dit systeem het enige goede is. Een beetje meer intellectueel ontwikkelde econoom zal beweren dat het misschien niet een ideaal systeem is, maar dan toch wel het enige mogelijke.
Frank Boll verdedigt het kapitalisme. Intellectuelen denken na over het kapitalisme. Dat heeft Frank niet graag.
Bij de beschrijving van dat systeem geraakt hij niet verder dan dat het als grondslagen heeft: werkethos, eigen verantwoordelijkheid, sparen en investeren, gelijkheid van de regels voor allen en eigendomsrechten. Welnu ik kan me perfect een economisch systeem indenken dat even goed die grondslagen heeft, maar niet kapitalistisch is. Ik heb het beschreven in mijn boek Eutopia.
Het is opvallend dat Boll dat kapitalistisch systeem eigenlijk vooral in morele houdingen beschrijft. Maar laat ons eens kijken naar de wetten die dit systeem bepalen.
Dan kom ik in de eerste plaats uit bij de concurrentie. Bij winnaars, maar dus ook bij verliezers. En finaal bij veel meer verliezers dan winnaars.
Een tweede wet is die van het winstbejag. Neen, het gaat hier niet om een morele deugd of ondeugd: ook wie mentaal niet uit is op winst, is in het kapitalisme toch verplicht om te streven naar zoveel mogelijk winst. De concurrentie verplicht hem daartoe. Maar ook nu weer: elke winst voor de ene, is verlies voor de andere.
Een derde wet zegt dat de eigenaar van de productiemiddelen, ook de eigenaar is van het geproduceerde. De werker wordt niet eigenaar van wat hij produceert. In feite wordt hij hierdoor gereduceerd tot een productiemiddel.
Misschien is het niet helemaal te vermijden dat er verliezers zijn. Maar in zijn essentie creëert het kapitalisme verliezers. Dat samen met de mens als productiemiddel maakt het benedenmenselijk. Het zit op het niveau van de beesten. Vreten of gevreten worden. Maar dan beleefd door beesten met wat meer verstand dan dat van apen of orka’s.
Het vakbondssocialisme gaat er van uit dat door ingrijpen van de overheid dat gebrek aan menselijkheid kan afgezwakt worden. Het gaat dan over vakbondsdruk bij onderhandelingen over lonen, sociale zekerheid, wetgeving over veiligheid en gezondheid op het werk… Maar laat het toch duidelijk zijn dat dit alles niets afdoet aan de fundamentele onmenselijkheid. In de kern blijft het kapitalisme een onmenselijk systeem.
En ja, er zijn fasen in het kapitalisme waarbij plaatselijk de omstandigheden kunnen ontstaan waarin vakbonden invloed kunnen uitoefenen. Maar als puntje bij paaltje komt en de concurrentie nijpend wordt, wordt de macht van de vakbond ingeperkt en verdwijnen de “vermenselijkingen”.
Wij hebben bij ons zo ’n periode gekend van sterke vakbonden. Maar nu is het kapitalisme in een andere fase beland en dus is de macht van de vakbonden al fel verzwakt. Ze slagen er niet meer in om de facto te onderhandelen over de lonen (de loonwet). Onze sociale zekerheid wordt langzaam maar zeker geniepig afgebouwd en de werkomstandigheden verslechteren te beginnen met de minst betaalde jobs. Denk daarbij aan de onderaannemers, de flexijobs, de armoedejobs, de afbouw van de controlemechanismen van de overheid over veiligheid en gezondheid op het werk.
Bedenk daarbij dat de welvaart die wij in de goede periode hebben gekend, was gebouwd op wereldwijd kolonialisme en uitbuiting van de rest van de wereld. Of nog: als er ergens in de wereld mensen het goed hebben, zijn er in het kapitalisme altijd elders in de wereld mensen die daarvoor betalen.
Zoals zovele niet-intellectuelen maakt Boll het zich gemakkelijk: het kapitalisme is goed, want het communisme was slecht. De niet-intellectueel vindt dat besluit evident, want heeft het kapitalisme niet het gemiddelde welvaartspeil veel sneller doen stijgen dan het Russische communisme ?
Hier waakt Boll er wel zorgvuldig over om het over het gemiddelde welvaartspeil te hebben. Kijk naar de VS: de VS is het rijkste land ter wereld. Maar het loopt er wel vol met daklozen, armoezaaiers, mensen die niet naar het ziekenhuis kunnen omdat ze er het geld niet voor hebben, met een schoolsysteem dat bijna-analfabeten aflevert. Bezos, Branson, Gates, Musk, Buffet… halen het gemiddelde wel genoeg omhoog om Boll gelijk te geven. Voor die armen heeft Boll even geen oog.
Eigenlijk komt hét argument van Boll er op neer dat het kapitalisme méér economische groei creëert dan het communisme. Los van het feit dat die groei geleid heeft tot de huidige problemen met klimaat en planeet, moeten we toch ook maar eens even bedenken of het niet menselijker zou geweest als wat minder groei zou samengegaan zijn met wat betere en eerlijkere verdeling van die welvaart.
Zou het nu zo erg geweest zijn als de koelkast twintig jaar later zou uitgevonden geweest zijn, als ondertussen niemand zou honger geleden hebben ?
Tenslotte toch nog dit: Boll heeft het over de Franse revolutie. Iedereen denkt daarbij aan liberté, egalité, fraternité. Maar de Franse revolutie was ook een moment van economische herverdeling: de rijkdom van adel en kerk werd verdeeld onder de burgerij. (De arbeiders profiteerden niet zo maar mee).
Maar Oost-Europa en Rusland werden niet getroffen door de Franse Revolutie. In Oost-Europa en Rusland was in, laat ons zeggen, 1917 de toestand nog hetzelfde als bij ons voor de Franse revolutie, met de rijkdom in handen van adel en kerk. De communistische revolutie heeft de Franse revolutie overgeslagen en de herverdeling dadelijk doorgetrokken naar de arbeiders.
Hier gaat het niet meer enkel over het economisch systeem, maar over de evolutie van de samenleving. Daarbij kom ik op het enige punt waarop Boll gelijk heeft: hij doet beroep op Burke die stelt dat een samenleving niet zo maar geconstrueerd kan worden, maar altijd het resultaat is van groei. Wie de groei miskent en denkt dat hij de ideale samenleving kan uitdenken en construeren, begaat een verschrikkelijke zonde van hoogmoed die enkel kan leiden tot dictatuur. Dàt is in mijn ogen de échte fout van het Russische communisme.
Maar die fout van het communisme kan op geen enkele manier de rotzooi van het kapitalisme goed praten. Nochtans is dàt wat Boll doet. Het is een grove denkfout. Ja, Boll is echt geen intellectueel.
PS Eutopia kan je gratis lezen en/of downloaden, ook in ebookformaat op deze website onder de rubriek Publicaties.