Knack
‘Terugkeer van de doodstraf in België? 5 lessen uit het Saipov-proces in New York’
Heymans heeft natuurlijk gelijk: ook zaken die verworven lijken, kunnen opnieuw in vraag worden gesteld.
Ik ben er vast van overtuigd dat de mensheid in evolutie is naar meer menselijkheid. Er zijn mensen – vooral wanneer het om de verdediging van het kapitalisme gaat – die beweren dat de mens nu eenmaal is wat hij is en altijd zo zal blijven. Vooral liberalen verkondigen dat dan. Ze schijnen niet te beseffen dat ze daarmee oerconservatief zijn. Voor mensen die zichzelf voorstellen als vooruitstrevend, is dat nogal belachelijk.
Het gaat natuurlijk traag, maar ik zie toch wel groei in menselijkheid: in een verfijnd inzicht in goed en kwaad. We smijten geen gehandicapte baby’s meer van de rotsen zoals de oude Grieken deden.
Dat is natuurlijk geen ultiem argument, want de manier waarop sommigen (sommigen ! ) over abortus denken lijkt verdacht op het denken van de oude Grieken.
Het is ook duidelijk dat de ethische vooruitgang niet zo maar een opgaande lijn is. Die lijn gaat op en neer. Met tijden van progressie en tijden van regressie. Alleen geloof ik dat de volgende progressie altijd wat groter is dan de voorbije regressie.
Een duidelijke periode van regressie hebben we gezien in het Duitsland van Hitler.
Jullie kennen ondertussen mijn mening over onze tijd: we beleven een triestige decadentie. Ook onze tijd is een tijd van regressie.
En dus bestaat er inderdaad de kans dat we terug gaan naar de doodstraf.
In dat verband is het belangrijk om na te denken over het verschil tussen straf en wraak.
Wraak wordt gekenmerkt doordat pijn wordt beantwoord met pijn. Jij doet mij pijn, dus doe ik jou pijn.
Ook op gebied van wraak is de mensheid positief geëvolueerd.
Er is de tijd geweest van de bloedwraak, waarbij de vergeldingspijn erger moest zijn dan de eerste pijn.
Niet zo slimme atheïsten vallen het christendom graag aan over de tekst in het Oude Testament: oog om oog, tand om tand. Ze weten niets van de historische context en dus ook niet dat deze leuze er is gekomen, juist in een tijd dat de mensheid begon te beseffen dat er iets fout was met de bloedwraak. De leuze van het Oude Testament is een stap vooruit: één oog om één oog; één tand om één tand. Of: de wraak mag niet erger zijn dan de eerste pijn. Maar natuurlijk blijft het ook dan zo dat de hoeveelheid pijn in de wereld verdubbelt.
De volgende en ultieme stap voorwaarts in menselijkheid zet Jezus: “Als men u op de ene wang slaat, biedt dan de andere aan.”
Maar ik moet hier niet de religieuze toer op gaan.
Ondertussen is wel duidelijk dat de roep om wraak een begrijpelijke menselijke emotie is, maar niet rationeel omdat het leed in de wereld groter wordt. In deze tijd is de roep om wraak een regressie.
Overigens zijn de meeste mensen ondertussen wel zoveel gegroeid in menselijkheid dat ze nadat ze hun wraak hebben gekregen, niet met een gevoelen van genoegdoening achterblijven: na een eerste opluchting, voelen ze dat de pijn van de misdadiger eigenlijk niets oplost. Of nog: de pijn van de misdadiger neemt de haat tegen de misdadiger niet weg bij het slachtoffer. Mensen die haten zijn nooit gelukkige mensen.
Enkel wie kan vergeven kan terugkeren naar innerlijke rust en harmonie met zichzelf.
Straf is geen wraak. Straf heeft altijd de bedoeling om de misdadiger te “bekeren”; om hem te laten inzien dat hij misdaad heeft begaan, en om hem vanuit dat inzicht er toe te brengen om “zijn leven te gaan beteren”.
Wie wil dat de gevangenis een plaats is van lijden van de misdadiger, is bezig met wraak.
Je kan gevangenisstraf vergelijken met de bestraffing van een kind dat naar zijn kamer wordt gestuurd: aan dat kind wordt duidelijk gemaakt dat het met dit gedrag “er niet meer bij hoort”.
Wie echt pedagogisch wil zijn, zet dan ook geen duur op de straf: je zegt dan tegen dat kind: kom maar terug als je je fout inziet en het beter wil doen. Beter doen moet inhouden dat er ook de wil is om het aangedane leed goed ten maken, in zoverre dat mogelijk is.
Eigenlijk zouden we geen gevangenisstraffen van zoveel of zoveel jaren mogen uitspreken: een gevangene moet kunnen vrij komen als bevoegde mensen er van overtuigd zijn dat hij zo ver is dat hij “zijn leven zal beteren”.
Er zijn mensen die daar nooit aan toe komen. Ze moeten dan ook nooit vrijkomen. Ja, effectief levenslang moet dus kunnen. Maar niet omdat bij de rechtspraak de straf op levenslang is bepaald, maar omdat de gevangene geen teken van beterschap geeft.
Het woord doodstraf is een contradictio in terminis: als je iemand doodt, belet je radicaal dat hij zijn leven kan beteren. Het juiste woord is: doodwraak. Het is de primitieve mens op zijn ergst. De meest extreme regressie.
Dàt is de echte reden om de doodstraf af te wijzen.
Natuurlijk besef ik dat in ieder van ons ook nog de primitieve mens zit. Ook ik word soms overmand door het verlangen naar wraak. Het is niet menselijk, maar des mensen. Maar als ik mezelf als mens wil zien die groeit in menselijkheid, sta ik voor de opgave om de spontane primitieve reactie om te buigen naar een spiritualiteit van vergiffenis. Ik kan er enkel maar gelukkiger van worden.