Doorbraak
En de christelijke middeleeuwen waren helemaal geen duistere tijden.
De auteur van dit artikel in Doorbraak, Rob Lemeire, kan ik wel pruimen (wat deze uitdrukking ook mag betekenen). Dat wil niet zeggen dat ik het altijd met hem eens ben.
Zijn bericht is hoopgevend.
Mag ik er aan herinneren dat ik, wanneer ik het over de islam had, altijd gesproken heb over “de islam zoals hij zich nu voordoet” ? Dat laat een openheid voor een “andere” islam. In dit artikel wordt aangegeven dat er bij sommige moslims een andere islam in wording is. Ik geloof dat wel, en het is duidelijk dat we deze “nieuwe” moslims op alle mogelijke manieren moeten steunen. Natuurlijk stelt zich de vraag hoe lang het zal duren voor deze nieuwe moslims een islam zullen introduceren waarvan ik dan zal kunnen zeggen: de islam zoals hij zich nu voordoet ? Ondertussen blijft ook de vraag hoe we moeten omgaan met de huidige islam zoals hij zich nu voordoet ? Ik blijf erbij dat die onaanvaardbaar is en dat deze islam in onze samenleving het statuut van erkende eredienst niet verdient.
Maar kàn het eigenlijk wel: een moderne of rationele islam ? Benhaddou mag wel stellen dat de vroege islam geen absoluut te volgen voorbeeld is, maar is er dan een latere islam die wél absoluut te volgen is ? Of, beter gezegd: is er tussen de vroege islam en de islam zoals hij zich nu voordoet een evolutie merkbaar richting moderne of rationele islam ? Ja, de islam heeft in de negende eeuw een rationele en wetenschappelijke bloeiperiode gekend. Maar die heeft slechts honderd jaar geduurd, en in het begin van de tiende eeuw zijn de poorten naar deze rationele islam gesloten, en sindsdien nooit meer open geweest. De islam wordt dus gekenmerkt door een onverzettelijke starheid, die gedurende een slechts korte periode, lang geleden, uitzonderlijk is doorbroken geweest. Kàn het dan wel dat het nu nog zou gebeuren ? Ik hoop het, maar, rechtuit gezegd, ik geloof het niet. Ik denk dat de denkprocessen die Benhaddou op gang probeert te zetten op een bepaald punt zullen duidelijk maken dat een rationele islam eigenlijk geen islam meer zal zijn. Mohammed was nu eenmaal een walgelijke figuur. Die figuur en zijn leer, zijn in alle opzichten onverenigbaar met een menselijke religie. Wie naar die menselijke religie streeft zal dus vroeg of laat Mohammed moeten laten vallen. En is er dan nog islam ? Maar nog eens: moslims zoals Benhaddou verdienen alle steun.
In het artikel wordt de vergelijking gemaakt met het christendom. Daarbij wordt aangehaald dat het moderne wetenschappelijk en humanistisch denken ontstaan is in het christelijke West-Europa, en dat dit moderne denken dus zijn wortels heeft in het christendom. Ik ben ervan overtuigd dat dit juist is. Maar ik wil het wel nuanceren: het wetenschappelijke denken is niet ontstaan uit het christendom als zodanig. Het was al aanwezig in bijvoorbeeld, de Griekse cultuur waarin het christendom ontstaan is: het Hellenisme . Maar de christenen hebben deze cultuur niet afgewezen. Integendeel ze hebben zich in deze cultuur geïntegreerd, en, andersom hebben ze deze cultuur in het christendom geïntegreerd. Later heeft dat integratieproces zich ook met andere culturen afgespeeld, zij het minder diepgaand. Het wetenschappelijk denken is niet ontstaan uit of in het christendom, maar de openheid van het christendom voor andere culturen ligt wél vervat in het christelijk humanisme. In verband met de islam had ik het over een menselijke religie. Het christelijk humanisme creëert een openheid voor de andere, en voor zijn cultuur. Dat die openheid niet altijd voldoende door christenen is beleefd, doet niet terzake. En dat humanisme zit wél in de kern van het christendom. Want het christendom is de godsdienst waarin God mens werd in de persoon van Jezus. Dat is natuurlijk mythologische taal en dus nooit totaal rationeel te duiden, maar het gaat wel uit van een diepe verbondenheid van God en mens. Als we de mens Jezus zien, zien we God, voor zover God te “zien” is. Er is een theologie (die ik niet aanhang) die zegt dat God zijn zoon Jezus heeft gezonden om de mens te verlossen van de zonde door de dood op het kruis. (Nogmaals: ik ben het niet eens met deze theologische constructie.) Maar ze houdt dus in dat voor God de mens enorm belangrijk is. Dat is religieus humanisme. Ik ken geen andere godsdienst waarin God zijn liefde verklaart voor de mens. Het prototype van die mens is Jezus. En ik ken ook niemand, ook niet de meest verstokte fundamentalistische strijdende atheïst, die Jezus van onmenselijkheid heeft beschuldigd. De mens Jezus is de mens die openstaat voor de andere, wie of wat hij ook is. Hij is een voorbeeld van medemensellijkheid. Dat is humanisme. En dat zit in de kern van het christendom. Nog eens: ik gebruik hier mythologische en rationele taal door mekaar. Maar als het over godsdienst gaat, kàn het niet anders.
Welnu, dit humanisme ontbreekt totaal in de islam. Het was er niet bij het begin, en tot nu toe niet bij het vervolg. Of dat er na 13 eeuwen toch nog in te brengen valt ?
Maar ik moet consequent zijn: vanuit mijn christelijk humanisme mag ik nooit een moslim oordelen en veroordelen, gewoon omdat hij moslim is. Ook die moslim is een mens. Als ik dat vergeet, verloochen ik totaal mijn christelijk geloof. En humanisme.