Muziek als leermeester voor het leven? Over Thuis in muziek van Alicja Gescinska

Streven, artikel van Herman Simissen

In het verpleeghuis waar mijn moeder de laatste jaren van haar leven heeft doorgebracht, trad in de grote zaal iedere maand dezelfde zanger op. Hij was niet bovengemiddeld getalenteerd; zijn repertoire was beperkt, en het bestond vooral uit liedjes die rond het midden van de vorige eeuw geliefd waren. Toch had hij elke keer groot succes: vanaf het eerste liedje zong vrijwel iedereen in de zaal met hem mee, ook degenen die voordien in een eigen wereld leken te verkeren, zich ogenschijnlijk nauwelijks bewust van hun omgeving. Op een wonderbaarlijke manier sprak de muziek hun geheugen aan, en kwamen tekst en melodie naar boven.

Kan muziek de vorming van een persoonlijkheid beïnvloeden ? Ik denk van wel.

Het is duidelijker als je het hebt over lectuur, of film. Een boek of film wordt pas interessant als je je kan identificeren met een personage. Zeker in de film wordt er in de filmtaal bewust gezocht naar manieren om dat identificatieproces te bevorderen. Als iemand zich dan identificeert met een personage, betekent dat dat hij zal gaan denken en voelen zoals dat personage. Het kan niet anders: dat moet de persoonlijkheid van de kijker beïnvloeden.

Natuurlijk is die invloed beperkt: een film duurt slechts relatief korte tijd. Als iemand dus in een bepaalde tijdspanne een film ziet waarin het hoofdpersonage alles oplost met geweld, en daarna een film waarin de vrede gepredikt wordt, krijg je twee tegengestelde invloeden. Maar als iemand voortdurend en enkel naar geweldfilms kijkt, zal hij daar zeker niet vreedzamer van worden.

En ook speelt het DNA, de natuurlijke aanleg, en de reeds gevormde persoonlijkheid een rol: wie van nature uit vredelievend is, en door zijn opvoeding gericht op vrede, zal minder invloed ondergaan van geweldfilms, dan iemand die van nature uit gewelddadig is. Hij zal om te beginnen al niet zo graag naar geweldfilms kijken omdat hij zich niet kan identificeren met de personages.

Wat geldt voor film, geldt duidelijk ook voor lectuur. Muziek is abstracter, de identificatie is niet zo duidelijk. Maar ook bij muziek geldt dat een bepaalde identificatie noodzakelijk is opdat de luisteraard de muziek interessant zou vinden. Dat is een van de problemen voor de klassieke muziek in deze tijd: bij Bach is het duidelijk: hij veronderstelt een zekere wijsheid. En als er een zaak is die in onze tijd bij de gemanipuleerde, gebreinwaste, op consumptie gerichte domme massa ontbreekt, is het wijsheid.

Aanhangers van de klassieke muziek maken zich zorgen over het voortbestaan er van: in de concertzalen zitten enkel ouden van dagen. Maar dat is al zo sinds ik een kind was. Het zijn zeker niet de ouden van dagen van toen, die nu nog de concertzalen bevolken. Het lijkt me dat een aantal mensen een zekere leeftijd nodig hebben om tot wijsheid te komen. Op zich is dat niet verwonderlijk. Maar het is ook duidelijk dat in deze door het kapitalisme vergiftigde mensheid leeftijd alles behalve een voldoende voorwaarde is voor wijsheid, en deze slechts bij een elite tot stand komt. Maar het bewijs dat Bach nog altijd leeft bij een aantal mensen die naar het einde van hun leven gaan, is het bewijs dat zelfs het kapitalisme de menselijkheid niet totaal kapot krijgt. Er is dus nog hoop !

Korte autobiografische nota: de lezers van mijn boek of blog hebben zeker al gemerkt dat ik agressief uit de hoek kan komen. Ik ben zo geboren. Welnu, ik ben er van overtuigd dat Karl May’s Old Shatterhand en Kara ben Nemsi, me geholpen hebben om die agressie wat te beteugelen. Zonder Karl May zou ik nu in de bak zitten. Geweld is in zijn boeken nooit ver weg. Daarom spraken ze me op een eerste niveau juist aan. Maar zijn helden zoeken altijd eerst naar vreedzame manieren om de problemen op te lossen. Dan je wel, Karl !