In een interessante betalende column in De Standaard betoogt Tinneke Beeckman dat de partijen die sociale zekerheid, zorg en welzijn voorop plaatsten sterk hebben gewonnen. Het gaat dan over het vlaams Blok en de pvda. Ik denk dat dit niet helemaal correct is. Het vlaams blok heeft meer gewonnen dan de pvda omdat het ook het thema identiteit heeft belichaamd, en veel foert stemmen heeft binnengehaald. En ook de socialisten hebben de pensioenen voorop gesteld, en toch hebben ze zwaar verloren. Het gaat dus zeker niet enkel over de zogenaamd sociale thema’s.
Voor mij had Beeckman beter niet verwezen naar de verkiezingsuitslag.
Beeckman stelt dus dat de linkse partijen meer moeten inzetten op sociale zekerheid, zorg en welzijn, en dat ze verliezen omdat ze te veel zijn meegegaan in het individualistische verhaal. Het verhaal van de mensenrechten, dat absoluut waardevol is, maar onvolledig zonder het verhaal van de mensenplichten. Beeckman gebruikt hiervoor de termen “individuele rechten”, en “idealen van het burgerschap”, waarbij burgerschap dan staat voor het besef van deel uit te maken van een groep, en de daaraan verbonden consequenties die de individuele rechten kunnen inperken.
Ten gronde heeft Beeckman gelijk.
Maar het is maar de vraag of de nadruk op sociale zekerheid, zorg en welzijn zo maar gelijk staat met het verhaal van de idealen van het burgerschap.
Want je kan de sociale zekerheid, zorg en welzijn perfect situeren in het verhaal van de individuele mensenrechten. Als mensen stemmen op een partij omdat die hen een pensioen van 1500€ belooft, is dat geen sociale stem, maar een individualistische stem voor het eigen profijt. Voor linkse politiekers kan dat pensioen te maken hebben met het sociale, maar dat is het niet voor de stemmende burger. De mensen die voor Vlaams Blok en pvda stemden, stemden egoïstisch of individualistisch. Daaraan is die verkiezingsoverwinning te danken. En eigenlijk is ook de verkiezingsoverwinning van de pvda in Wallonië daaraan te danken. De “gewone” man in Wallonië is door de PS opgevoed in egoïstisch profitariaat. Door in te spelen op dat egoïsme en de zorg in de communicatie niet te verbinden met het ideaal van het burgerschap, of met solidariteit, beschadigt links de grondslagen voor die zorg.
Ten gronde heeft Beeckman dus gelijk: je kan geen samenleving bouwen op egoïsten. De individualist staat dan voor de mens die enkel geïnteresseerd is in de mensenrechten, en sterker nog, enkel in zijn eigen recht. Je hebt ook mensen nodig die de burgerrechten (het algemeen belang of plichten) belangrijk vinden. Alleen: daar win je geen verkiezingen mee. Hoe komt dat ? Zoals Beeckman aangeeft ligt de eerste reden bij links zelf dat sinds de tweede wereldoorlog de mensen altijd opnieuw heeft voorgehouden dat de staat wel voor hen zal zorgen, zonder daarbij te vertellen dat de staat dat enkel kan als de mensen ook voor mekaar willen zorgen. Eigenlijk zouden verkiezingsbeloften moeten verboden worden.
Beeckman geeft ook de tweede reden aan. Daarbij sluit ze aan bij een belangrijk thema van mijn boek Eutopia (op deze website gratis te lezen n/of downloaden): de klassieke begrippen van gemeenschap waarop solidariteit zou moeten gebouwd zijn, betekenen niets meer: natie, gemeenschap (Vlaamse gemeenschap, Franstalige gemeenschap), volk… Er is gewoon geen basis meer voor solidariteit. Beeckman schijnt zelf niet in te zien hoe zwaarwegend die vaststelling is. In Eutopa ga ik in op de oorzaken van het wegvallen van natie of volk. Hier zou me dat te ver leiden.
Wat de eerste factor betreft kan links niet anders dan eerlijk en duidelijk zeggen aan de mensen dat hun belangen geen individuele belangen zijn, maar enkel in een gemeenschap kunnen verdedigd worden, anders dan de liberale opvatting dat iedereen maar zijn eigen belangen moet verdedigen. Of nog: mensen moeten niet stemmen voor iemand die een pensioen van 1500€ belooft, maar wel voor mensen die er voor gaan om het beschikbare geld voor de pensioenen eerlijk te verdelen.
Wat de tweede factor betreft. Die is veel fundamenteler en ingrijpender. In mijn boek ga ik op zoek naar andere gemeenschappen dan de staat om de solidariteit te organiseren. Maar klaarblijkelijk komt Beeckman daar niet toe. Het ontbreekt haar aan openheid om door te denken. Ze stelt iets vast en doet er dan niets mee, waarschijnlijk omdat ze zich gewoon niets anders dan de staat kan voorstellen om solidariteit te organiseren.
In ieder geval moet links beseffen dat een sociale politiek zonder sociaal bewustzijn geen zin heeft.
Wat voor zin heeft het om zogenaamde solidariteit te organiseren in betogingen en stakingen, als de mensen enkel opdagen voor hun eigen belang ?
Wat voor zin heeft het om een sociale politiek te voeren, zonder een basismentaliteit van een voldoende massa die zich betrokken voelt bij een gemeenschap en van daaruit bereid is om het eigen belang (enigszins) te laten varen voor het gemeenschappelijk belang en het belang van de andere leden van de gemeenschap ?
Door de manier waarop links aan zogenaamd sociale politiek heeft gedaan, heeft het het eigen belang aangewakkerd, en daarmee zijn eigen grondslag ondergraven.
Of nog: links moet absoluut gaan voor een spiritualiteit van verantwoordelijkheid voor zichzelf, maar ook voor de gemeenschap; van het besef om tot een gemeenschap te behoren (en die gemeenschap is niet meer de staat of natie); van de bereidheid om zelf in te leveren voor anderen. Of beter nog: om de gemeenschap radicaal gestalte te geven, zodat inleveren niet meer nodig is.
En deze spiritualiteit kan binnen het kapitalisme niet komen van politieke partijen. Ze is de opdracht van een brede beweging. En ze al onvermijdelijk leiden tot de ondergang van het kapitalisme.