De Wereld Morgen
‘Het kapitalisme is wél de oorzaak van de coronacrisis’
Laat me eerst iets zeggen over het teleologisch denken. Uiteraard is het geen wetenschappelijk denken. Wetenschap gaat gaat op zoek naar oorzaken; naar de relatie tussen oorzaak en gevolg. Maar waarom zou alle denken wetenschappelijk moeten zijn ? De wetenschap is ongetwijfeld nuttig en noodzakelijk. Maar ik denk dat de vraag “wat maakt ons gelukkig”, belangrijker is dan de vraag “waarom valt de appel van de boom ? De vraag “wat maakt ons gelukkig” is een teleologische vraag: ze vertrekt van het doel: geluk. Ze vraagt zich af: wat draagt bij tot het bereiken van geluk ? Dat leidt tot een interessant inzicht: geluk wordt niet door iets veroorzaakt. Er bestaat geen recept voor geluk. Er bestaat niet zo iets als een oorzaak van geluk. Ik las ooit ergens: “geluk is waar je het vindt, niet waar je het zoekt.” Ik zou dat nog een beetje anders zeggen: “geluk is waar je het krijgt… In mijn spiritualiteit wordt dat dan: zoek het geluk voor de ander, en je krijgt het gratis. Maar dat is eigenlijk niet mijn onderwerp.
Ook niet het onderwerp van deze blog, maar toch interessant is de visie van Teilhard de Chardin die de schepping zag als zijnde op weg van alfa naar omega, waarbij omega het doel is dat “aantrekt”, zoals een magneet. Alfa is dan een toestand van totale disharmonie en omega van totale harmonie. Dat is natuurlijk geen wetenschap, maar een manier van denken die toch inzicht geeft in de wereld die ons omringt. Gaat de evolutie van het leven ergens naar toe ? Of is ze enkel het gevolg van wat er al gebeurd is ? Beide vragen hebben hun bestaansrecht. De vraag “gaat het ergens naartoe” is essentieel voor het nemen van beslissingen die de toekomst vorm zullen geven. Zonder teleologisch denken is er geen toekomst.
Het teleologisch denken is ook interessant voor het geloof. God is dan niet meer de ultieme oorzaak, maar het ultieme doel.
Het is raar dat het de conservatieven zijn, aanhangers van het kapitalisme die ontkennen dat de mens en de samenleving maakbaar zijn, want alles wat ze doen is ingegeven door doelmatig denken: hun doel is winst en materiële rijkdom. Is het da echt onmogelijk dat het doel niet de winst is, maar wel het geluk ? Is het echt onmogelijk dat er ooit een mensheid komt die het geluk als doel vooropstelt ?
Natuurlijk is de mens en de samenleving niet maakbaar zoals de communisten in Rusland en China het hebben geprobeerd. Maar ik ben er wel van overtuigd dat we de evolutie kunnen sturen. Het probleem bestaat er in dat er nog te veel hebzuchtigen op deze aardkloot rondstruinen die niet begaan zijn met menselijkheid, maar met bezit. Ze zijn bezig met hebben, maar niet met zijn.
De Meulder zegt dat het kapitalisme wél de oorzaak is van de coronacrisis. Dat is waar en niet waar.
Je kan niet zeggen dat het kapitalisme virussen produceert, en ook niet dat het er de oorzaak van is dat mensen met een virus besmet geraken. Als je het kapitalisme laat beginnen met de industriële revolutie en de massaproductie in de 18 eeuw, dan is de pest (vanaf de veertiende eeuw) geen gevolg van het kapitalisme.
De mens heeft van bij zijn ontstaan een grote drang gekend om onbekend gebied te veroveren. Dat er nu meer kans is om met een virus in contact te komen omdat de mensen meer en meer doordringen in natuurgebieden en zo in contact komen met dieren die virussen dragen, is zeker een factor die meespeelt. Maar je kan dat niet zo maar vereenzelvigen met het kapitalisme.
De globalisering heeft zeker bijgedragen tot de wereldwijde verspreiding van het virus. Maar kan je de globalisering zo maar aan het kapitalisme wijden ? Je kan toch niet stellen dat de linksen die voorstander zijn van de multiculturele samenleving aanhangers zijn van het kapitalisme ? Natuurlijk zijn het nuttige idioten die niet beseffen dat ze een morele intuïtie in dienst stellen van een economisch systeem. Maar als links het ideaal van het wereldburgerschap zou verwezenlijken, zou dat toch een globalisering inhouden ?
Ik heb echt mijn best gedaan om te kunnen aantonen dat het kapitalisme de oorzaak is van deze pandemie. Maar ik kan het niet.
Heeft het kapitalisme er dan niets mee te maken ?
Natuurlijk wel. Of is het geen schande dat mensen ook van dit lijden misbruik maken om de eigen zakken te vullen ? Is het geen schande dat onderzoeksinstituten op hun zoektocht naar een vaccin of geneesmiddel mekaar als concurrenten zien, en daarom hun resultaten niet delen, maar angstvallig geheim houden om later, als ze de concurrentiestrijd hebben gewonnen hun geldschieters te verrijken ? Ook in pre-kapitalistische tijden zouden er mensen zijn die van het lijden van anderen zouden proberen te profiteren. Slechte mensen zijn van overal en alle tijden. Maar in het kapitalistische systeem worden de concurrentie en het winstbejag gecultiveerd. Het zijn essentiële elementen in het systeem. Ik vind wat er gebeurt een schande maar voor een kapitalist is het de normaalste zaak van de wereld.
En zo stoten we op het echte drama (buiten de zieken en stervenden): ook binnen het kapitalisme zijn er niet enkel de kapitalisten, maar ook hun tegenpolen, de mensen in de zorg, het onderwijs. Niet de kapitalisten, maar zij houden nu de boel recht. Maar het zullen de kapitalisten zijn die met de winst gaan lopen. Dat is nu eenmaal het kapitalisme. Neen, het kapitalisme is niet de oorzaak van de coronacrisis, maar het zal zich er wel mee verrijken. En alles wat een kapitalist rijker maakt, maakt een ander armer.