De Wereld Morgen
Yanis Varoufakis over het kapitalisme na de pandemie: Europa, Libanon en het IMF
Een interessante figuur, die Yanis Varoufakis: geschoold econoom, onafhankelijk denker, en iemand die moeilijke zaken bevattelijk kan uitleggen. En ik ben het grotendeels met hem eens. Zijn Progressieve Internationale is een interessant initiatief. Maar de opgave die hij zichzelf stelt is enorm. Want “een globaal plan voor gedeelde, groene welvaart. (We moeten antwoorden kunnen geven op vragen als “Hoeveel moeten we uitgeven aan de bestrijding van de klimaatverandering? Waar komt het geld vandaan? Hoe zullen we de rijkdom herverdelen van een smalle naar een bredere groep van de samenleving en van het Noorden naar het Zuiden?)” is niet simpel en zal stoten op de innerlijke tegenstrijdigheden die eigen zijn aan het kapitalisme en op fundamentele factoren zoals de concurrentie, het winstbejag, het privébezit van kapitaal, en de vrije markt volgens de wet van vraag en aanbod. Praktisch gezien komt het er op neer dat de macht van het kapitaal moet worden gebroken, en zijn Progressieve Internationale zal dan ook met alle middelen bekampt worden door de sterkste machten op onze planeet. Dat gaat dan over de evidente tegenstanders: het kapitaal en fascistisch rechts, maar hij zal zeker ook de feministen en zwarte anti-racisten in het oog moeten houden, want die worden wel bij links gerekend, maar zijn niet bezig met een betere wereld voor iedereen, maar enkel voor een betere wereld voor de eigen soort.
Ik ben het volledig eens met de organisatie van wereldwijde acties voor lokale doelen, zoals voor stakende werknemers in India. Dit is waarschijnlijk een essentieel element, niet zozeer voor de verbetering van die lokale toestanden, maar wel voor de wereldwijde groei van bewustwording van de misdadige onzin van het kapitalisme en van de bereidheid tot wereldwijde actie die noodzakelijk is voor de strijd tegen dit kapitalisme.
Plaatselijke strijd tegen het kapitalisme is op zich zinloos. Je kan een wereldwijd systeem niet lokaal verslaan.
Varoufakis ziet nog een belangrijke rol weggelegd voor de staat. Hij verwerpt de idee van een sterke staat als dat een rechtse staat is, en pleit voor een sterke staat als dat een linkse staat is. In mijn boek Eutopia kom ik tot het besluit dat ook een linkse sterke staat onnodig en zelfs niet gewenst is. In een sterke linkse staat organiseert de staat de solidariteit. Maar solidariteit veronderstelt gemeenschap. In mijn blog van 20 juli heb ik dit thema al behandeld. Vandaag houdt ik het dus kort. Door de globalisering en de migratie is de staat als gemeenschap verleden tijd. De staat heeft dus geen basis meer voor de organisatie van solidariteit. Die basis is ook nergens voor nodig, want er zijn genoeg andere gemeenschappen denkbaar die solidariteit kunnen organiseren. In mijn boek Eutopia is dit een kernidee. Ik pleit daar voor kleine en zo zwak mogelijke staten. Maar om voldoende schaalgrootte te hebben voor de solidariteit zal die dan in veel gevallen grensoverschrijdend moeten zijn. In dat verband is de idee van Varoufakis over solidariteit met vrouwen in India dus interessant. Maar hij zou die solidariteit niet moeten beperken tot solidariteit bij een staking, maar moeten uitbreiden tot een solidariteit die ook, bijvoorbeeld een ziekteverzekering inhoudt.
Nu is die internationale solidariteit niet iets voor zo dadelijk. Zelfs niet enkel bij stakingen. Er is hier terechte beweging voor betere verloning en werkomstandigheden in de zorg. Het probleem stelt zich ook in Nederland. Maar ik heb vanuit linkse hoek nog geen enkel idee of initiatief gehoord of gezien om de belgische en Nederlandse zorgdeskundigen samen ten strijde te laten trekken voor hun terechte belangen.
Ja, ik weet natuurlijk dat dit niet zo simpel is omdat de systemen verschillen, en natuurlijk belgische betogers weinig macht kunnen uitoefenen op Nederlandse machthebbers, zeker als die machthebbers politiekers zijn die niet door belgen moeten verkozen worden. Maar ik denk dat de piste toch moet onderzocht worden. En als ik het over de zorg heb, die sterk verbonden is met de staat, geef ik een moeilijk voorbeeld. Maar in meer private sectoren zijn er zeker mogelijkheden. Arbeiders van de Ford in Spanje kunnen zeker mee druk uitoefenen met arbeiders van de Ford in Duitsland.
Of nog: het kapitaal is één, en de arbeid is verdeeld. De winnaar is gekend.
Maar hierbij zou je moeten rekenen op, bijvoorbeeld, Europese vakbonden. En dat mag je vergeten. De internationale vakbondstop is verkocht.
Er is dus nog veel werk aan de winkel en zichtbare resultaten zullen niet voor morgen zijn. Maar de Progressieve Internationale van Varoufakis lijkt me op dit ogenblik zowat het enige echte lichtpunt in duistere tijden.
Ik waardeer de lokale initiatieven die overal opduiken. Plukboerderijen, energiecoöperaties en autodeelprojecten, co-housing, participatiedemocratie in dorpen, duurzame steden, lokale solidariteit… Ik ben er voor. Ze kunnen helpen om sociaal bewustzijn te ontwikkelen. Maar als de ontwikkeling van dit sociale bewustzijn niet samengaat met fundamentele inzichten over de onzin van het kapitalisme, is het geblaat in de wind. En vooral: als op zich waardevolle lokale initiatieven lokaal blijven, blijven ze zitten in de verdeeldheid die niet kan winnen van het systemisch ene kapitaal.
Varoufakis ziet twee opdrachten voor zijn Progressieve Internationale. Ik denk dat er ook een derde opdracht is: de vereniging van lokale initiatieven met bij deze al sociale mensen ook de bevordering van het besef dat echt fundamentele oplossingen die de eigen kleine groep overstijgen, binnen het kapitalisme niet mogelijk zijn.