Doorbraak
De ‘gefaalde staten’ van de wereld
DR Congo is één van de belangrijkste
Nagels brengt een interessante visie, maar ik wil me vandaag – het is zondag – beperken tot wat hij zegt over religie.
Volgens Nagels zou religie de oneindige groeidroom aanwakkeren. En hij is blij dat deze oneindige groeidroom bij ons is weggevallen door de secularisatie.
In ieder geval is het wegvallen van de religieuze groeidroom bij ons niet samengegaan met het wegvallen van de neoliberale – of zeg maar gewoon kapitalistische – groeidroom, want die is nog altijd springlevend. Je kan dus niet zo maar zeggen dat de religieuze groeidroom oorzaak van – of noodzakelijk is voor de economische groeidroom.
Bij de religieuze “app” verwijst Nagels uitdrukkelijk naar een oneindige geboortegroeidroom. Die zou in Congo nog altijd leven door de religie. Nu zal religie wel een rol gespeeld hebben, maar misschien overschat Nagels de invloed van de (christelijke) religie op het denken van de Congolees en is die meer “heidens” gebleven dan de missionarissen lief is. Zeker is dat het hoge geboortecijfer er samenhangt met de grote kindersterfte. Als mensen weinig kinderen willen, moeten ze er veel maken. En de mensen willen veel kinderen omdat er geen sociale zekerheid is – geen pensioenen – en kinderen de zorg voor hun ouders moeten opnemen als die niet meer zelf kunnen werken.
Ondertussen is door de kolonisatie en de gezondheidszorg die de missionarissen hebben gebracht, het geboorte-sterfte-cijfer drastisch gedaald, maar je kan de missionarissen moeilijk verwijten dat ze de bevolking hebben doen groeien door ziekenhuizen op te richten.
De stelling van Nagels dat de secularisatie bij ons de oorzaak is van het lage geboortecijfer moet in dat licht ook gerelativeerd worden, want naast de pil, is zeker ook onze sociale zekerheid een factor geweest in de daling van de geboortecijfers, precies omdat de sociale zekerheid een ouderenzorg bracht die de kinderen als zekerheid voor de oude dag overbodig maakt. in belgië (en Europa) is de sociale zekerheid ook verbonden met de sociale leer van de katholieke kerk. De rol van de religie is dus zeker dubbelzinnig: van de ene kant heeft de katholieke kerk er alles aan gedaan om effectieve vormen van geboorteplanning tegen te gaan, van de andere kant heeft ze de geboortecijfers doen dalen door mee te werken aan de opbouw van de sociale zekerheid.
Een belangrijke factor in de daling van geboortecijfers is ook de scholing van de gewone man, en vooral van de vrouw.
Als Nagels dus de geboortecijfers in Congo omlaag wil halen, moet hij niet enkel focussen op de afbraak van de religie, maar ook op de opbouw van een sociale zekerheid en op de scholing van vooral de vrouwen.
Overigens is het nog maar de vraag of de religie (concreter: de kerk) in haar afwijzen van geboortebeperking vooral gedreven is door een syndroom dat een zo groot mogelijk aantal kinderen op de wereld wil zetten. Zeker heeft ook een zorg voor het levende wezen een rol gespeeld. Dat de kerk zowel abortus als euthanasie afwijst, wijst in die richting.
Maar sta me toe om wat dieper door te denken over het verband tussen religie en groei.
Er is zeker een verband tussen een strekking binnen het christendom en economische groei. Calvijn ontwikkelde een arbeidsethiek waarbij (om het simpel te houden) hard werken en handel drijven aan God welgevallig is. Het is niet voor niets dat het Calvinistische Holland zijn Oost-Indische compagnie had, en het katholieke Zuiden op dat vlak afwezig bleef. Wie hard werkt en goed handel drijft mag dan ook rekenen op Gods beloning in de vorm van welstand.
Maar ik denk niet dat het christendom op zich getekend is door een groeigedachte. In de evangelies vinden we een zinnetje dat in die richting zou wijzen: Gaat en vermenigvuldigt u… Maar die boodschap is gericht op de volgelingen. Ik denk niet dat het de bedoeling is dat vijanden van het geloof zich vermenigvuldigen. Er is ook de parabel van de talenten, maar die gaat meer over het vertrouwen in God, dan over geldgewin.
Het christendom komt voort uit het Jodendom. En het Jodendom wordt gekenmerkt door de heilsidee. Het gaat over een fundamenteel aanvoelen van het fenomeen tijd. Ruw gezegd kan je stellen dat voor de Grieken de tijd een rad was. Een rad van fortuin. Een cirkel. Voor de Joden was de tijd een opstijgende lijn: een toegroeien naar een eindtijd van heil.
In dat beeld zou je dus een element van groei kunnen zien. Maar is die groei kwantitatief of kwalitatief ?
In het scheppingsverhaal wordt uitdrukkelijk gesteld dat er aan het scheppen een einde komt: de zevende dag rustte God.
De mens wordt aangesteld als verantwoordelijke voor het geschapene. Ecologie avant la lettre.
God plaatst de mens in het Aards Paradijs dat wordt voorgesteld als een tuin. En de mens krijgt de opdracht om die tuin te bewerken en te bewaken. Maar er is nergens sprake van een uitbreiding van de tuin. De idee van groei is totaal afwezig in deze fundamentele mythe.
Ik zie dus niet hoe het Joodse lineaire denken over de tijd aan de oorsprong zou kunnen liggen van de oneindige-groei-idee.
In ieder geval kan je onmogelijk zeggen dat de Joden aan de basis liggen van de rotzooi in Congo. Ze hebben misschien veel op hun geweten. Maar dat niet.
Overigens heeft Nagels natuurlijk wel gelijk als hij de overbevolking van onze planeet als een fundamenteel wereldprobleem ziet dat voor mij past in het lijstje van armoede, klimaat, migratie, manipulatie.