Knack
‘Het economie-onderwijs is aan hervorming toe’
Eindelijk ! Een aantal jaren geleden al heeft een Hollander wiens naam ik ben vergeten, een boek geschreven waarin hij de eenzijdigheid van de opleidingen economie aanklaagde. Maar hij bleef een roepende in de woestijn. De masterproef van Edgar Billiet sluit aan bij de stelling van die Hollander.
Het economisch gebeuren is inderdaad van cruciaal belang voor de menselijke existentie. Het is natuurlijk niet het enige. Cultuurliefhebbers zullen terecht de waarde van de cultuur beklemtonen, maar ze kunnen er niet onderuit (zoals corona wel héél duidelijk heeft gemaakt) dat ook cultuur bouwt op economische fundamenten. Daarbij moet het toch duidelijk zijn dat de “economische toestand” van mensen hun voelen, denken, en zijn bepaalt. Wie in erge armoede leeft denkt anders dan iemand die niet naar een euro moet kijken.
Ook de arbeidsorganisatie heeft invloed op onze manieren van mens-zijn. Iedereen is het er nu mee eens dat bandwerk afstompend is. Charlie Chaplin heeft er een meesterlijke film over gemaakt. Wie in een strikte hiërarchie leeft (bijvoorbeeld het leger) zal een andere mens zijn dan wanneer hij in een vrij kader zijn kost zou verdienen. Mensen die de kans krijgen om verantwoordelijkheid te nemen (aangepast aan hun mogelijkheden) zijn gelukkiger dan mensen die gewoon moeten uitvoeren wat anderen hebben beslist.
Economiestudenten zijn egoïstischer ? Ik moet oppassen met die stelling want ze beantwoordt niet de vraag hoe het komt dat die studenten egoïstischer zijn. Zijn ze egoïstischer door hun studie, of is het gewoon zo dat egoïstischer mensen die studie aanvatten ? Maar laat me er hier maar van uitgaan dat er een zekere logica zit in het feit dat mensen die zich gedurende jaren verdiepen in een studie van het “hebben”, meer gericht geraken op dat hebben en dus egoïsme ontwikkelen.
Als gewoon enkele jaren in een bepaalde studierichting mensen egoïstischer kan maken, wat voor invloed heeft dan een alles doordringend economisch systeem dat draait op presteren, aanzien, bezit, winst, concurrentie… ? Als mensen dag en nacht worden bekogeld met reclameboodschappen die hen inprenten dat comfort, bezit, genot… belangrijk zijn, dan kan het toch niet anders dan dat die mensen egoïstischer worden ? Als boodschappen doen een hobby wordt en een “beleving”, is dat toch een vorm van decadentie ?
Ik kom nog altijd mensen tegen die beweren dat reclame op hen geen invloed heeft. Dan denk ik altijd aan de reclame voor TDK tijdens de ronde van Frankrijk. Weinigen wisten waar TDK voor stond. En dus werd aan de CEO van TDK de vraag gesteld: als de mensen niet weten dat TDK het merk is van lege geluidscassettes, dan heeft die reclame toch geen zin ? Ah jawel, zei die CEO, want als die mensen in een winkel komen om zo ’n cassette te kopen, en ze zien daar TDK cassettes staan, denken ze dat dat een bekend en dus goed merk is…
Nu wil ik nog aannemen dat veel mensen een zekere immuniteit hebben tegenover de reclame van verschillende merken van het zelfde product. Ze zullen zich misschien niet laten verleiden door die reclame, maar echt kiezen op basis van behoefte en kwaliteit omdat ze natuurlijk reclameboodschappen binnenkrijgen van verschillende merken waarbij die boodschappen mekaar gedeeltelijk opheffen. Maar meer algemeen hoeft het geen betoog dat reclame aanzet tot kopen en dit kopen voorstelt als genieten. Kortom, reclame maakt mensen egoïstischer. Dat egoïsme zal zich misschien niet altijd rechtstreeks afspelen in de persoonlijke omgang met mekaar. Maar stel je eens de vraag of je bereid bent om in te leveren op je huidige levensstandaard om de armoede in de wereld te bestrijden. Dat is het drama van sukkelaars die ons ontmoeten in toeristische oorden: ze zien mensen die ongelooflijk rijk zijn en beseffen niet dat wij ons niet rijk voelen, want wij zijn ook maar gewone mensen die het soms moeilijk hebben om die vakantie te betalen. En dus aarzelen we daar om die sukkelaars drinkgeld te geven… Die mensen begrijpen daar niets van. Voor ons is het een evidentie, want als we ingaan op de noden van de sukkelaars moeten we iets afgeven van onze normale leefwijze.
Je kan het samenvatten met de vraag naar “hebben” en “zijn”. Als het over geluk gaat, gaat het over “zijn”. Ik “heb” geluk betekent iets heel anders dan ik “ben” gelukkig. Nu wordt ons zijn uiteraard beïnvloed door ons hebben zoals ik bij het begin van deze blog al stelde. Onze houding tegenover hebben is dus ongelooflijk belangrijk voor ons zijn. In het kapitalisme telt ons zijn niet, doch enkel ons hebben Het hebben overwoekert het zijn. Het kapitalisme leidt tot een beetje mensen die veel hebben en niets belangrijker vinden en daardoor weinig zijn, en tot een massa mensen die weinig hebben, en daardoor ook weinig zijn.
Billiet pleit voor disciplinaire aanpak in de opleiding economie die daarom moet aangevuld worden door vakken sociologie, psychologie, geschiedenis, wetenschapsfilosofie… Hij vergeet het belangrijkste vak: filosofie van de economie.