Ignis
Over onze missionarissen in (voormalig Belgisch) Congo
Vwala ! Nu ga ik met demonisch plezier de antikolonialisten tegen hun domme kar rijden.
Maar om te beginnen: geen haar op mijn hoofd dat er aan denkt om van die missionarissen heiligen te maken. Misschien helpt het als je A burnt–out case leest, een roman van Graham Greene uit 1959 (Hij is vertaald in het Nederlands). Ja, ik weet het: voor een aantal mensen is iets uit 1959 zo versleten als iets uit de Middeleeuwen. Ik hoop dat jullie niet tot die groep behoren, want in mijn ogen zijn het gemanipuleerden door het kapitalisme, die ingelepeld hebben gekregen dat enkel hedendaags en nieuw waarde heeft.
Maar terzake: Green schreef een interessant boek met een sterke psychologische en filosofische achtergrond en geeft daarbij ook een realistisch beeld van een kleine gemeenschap van missionarissen in belgisch Congo. Zijn beeld klopt met mijn ervaring met missionarissen die ik hier heb ontmoet als ze op vakantie kwamen, wat dikwijls uitmondde in een bedeltocht.
Als kind kregen wij op school een beeld voorgeschoteld van missionarissen als helden, en ik heb er na de periode dat ik Rode Ridder wilde worden wel ooit van gedroomd om ook naar de Congo of naar de eskimo’s te trekken. Maar de missionarissen die ik hier tegenkwam waren net zo grote onnozelaars en intellectueel en mentaal beperkten als het ander gepeupel dat mijn wereld bevolkte. Na die ervaring kon ik me echt niet meer voorstellen dat ik ergens in de brousse in een kleine gemeenschap van zulke mannen zou kunnen leven. Ja, toen was ik echt wel een arrogant ventje, te dom om me de vraag te stellen of die missionarissen dan misschien toch geen helden waren, precies omdat ze het daar in die middelmatigheid volhielden.
Daarna kwam ik een kandidaat-missionaris tegen die een jaar op proef naar Congo werd gestuurd en terugkeerde als een fanatieke racist met een diep misprijzen voor negers en met een syphilis… of gonorroe, daar wil ik van af zijn.
Ik heb ook ooit een ex-missionaris ontmoet die het altijd opnieuw had over de achterlijke negers die leefden om mekaar uit te moorden. Ik heb hem toen gevraagd hoe lang de tweede wereldoorlog en de holocaust eigenlijk geleden waren…
Neen, geen haar op mijn hoofd dat er aan denkt om missionarissen te idealiseren.
Maar als je met onbevangen blik en zonder vooroordelen naar het werk van de missionarissen kijkt, moet je het wel waarderen.
Dat is dan ook het probleem van de antikapitalisten: ze hebben oogkleppen op en zien enkel wat ze willen zien vanuit hun linkse ideologie. Nu kan ik natuurlijk niet ontkennen dat ook ik links ideologisch denk. Maar ik wil toch de zwakte van ideologisch denken benadrukken: alle denken, zeker ideologisch, schiet tekort om de werkelijkheid helemaal te vatten. Dat betekent dat een mens zich altijd opnieuw de vraag moet stellen: groeien er geen oogkleppen die me beletten om het hele plaatje te zien ? En vooral: sta ik nog open voor nieuwe ideeën ?
Neen, ik ga het kolonialisme niet goed praten. Maar misschien moeten de door fanatisme geslagen linkse dommen toch eens nadenken over het denken als een evolutie in de tijd, net zoals, bijvoorbeeld, de technologische evolutie.
Wil iemand minachtend neerkijken op de middeleeuwse molenaar met zijn van hieruit gezien, achterlijke techniek ?
Waren mijn grootouders achterlijk omdat ze naar een radio luisterden met dikke lampen en een grammofoon met een enorme toeter ?
Welnu, waarom zouden mijn grootouders dan achterlijk zijn geweest omdat ze nog niet inzagen dat kolonialisme zondigde tegen menselijkheid ?
Nog erger: waren mijn grootouders slechte mensen omdat ze het kolonialisme normaal vonden ?
Nochtans is dat het spoor waarop mijn linkse niet-vrienden zitten als ze het over die missionarissen hebben.
Moet je nu echt een genie zijn om te beseffen dat ook ethisch besef aan evolutie onderhevig is ?
De niet genoeg te minachten Etienne Vermeersch verweet Jezus dat hij niet tegen de slavernij was. Hoe dom kan iemand zijn met goede hersenen ?
Natuurlijk: als nu iemand hier de slavernij zou verdedigen, zou ik voorstellen om hem dadelijk te castreren. Maar veronderstel dat ik een wandelingetje maak in het Amazonewoud en daar een stam ontmoet die nog geen of bijna geen contact met de “beschaving” heeft gehad en er slaven op na houdt ? Moet ik die Indianen dan ook gaan castreren ?
Berustte het beheer van de kolonie op drie pijlers: de politieke overheid, de economische ondernemingen en de Kerk ? Zeker wel. En vanuit onze huidige kennis en overtuiging kan je daar felle en terechte kritiek op geven. Maar als je de zaak in historisch perspectief ziet, kan je niet anders dan grote waardering opbrengen voor het werk van de missionarissen die, hoe je het ook draait en keert, menselijkheid hebben gebracht in een harde wereld.
En de inspiratie van die missionarissen was diep christelijk. Natuurlijk zaten er avonturiers tussen en even natuurlijk waren de motieven niet altijd even zuiver. En natuurlijk was er ook de kerk als motivering: het winnen van zieltjes en het opdrijven van het ledental. Maar er was zeker bij de grote meerderheid van hen ook de diep menselijke bekommernis om medemensen: ze probeerden gewoon om goed te zijn voor hun “zwartjes”. En ze deden dat omdat hun God het hen beval.
Als je nu die God gaat belachelijk maken, haal ik mijn mes boven.