Ignis
Guido Dierickx raakt hier de kern van het christendom: de liefde voor wie menselijk gezien geen liefde verdient.
In zijn meesterwerk Eros et agapè analyseert de Zweedse protestantse theoloog Anders Nygren het begrip liefde zoals het voorkomt in het Nieuwe Testament. Dat leidt hem tot het onderscheid tussen de menselijke liefde – eros – en de goddelijke liefde: agapè.
Laat me allereerst duidelijk maken dat de liefde in het christendom niet zo maar een element is tussen vele. Eigenlijk is het het enige waar het om gaat. De liefde is de kern van de boodschap. De essentie.
In verhalende vorm wordt dit misschien het best uitgedrukt in het verhaal van de Goede Vader die zijn verlopen jongste zoon die zijn deel van de erfenis heeft verbrast liefdevol terug opneemt, en een groot feest voor hem organiseert, tot woede van zijn brave, plichtbewuste oudste zoon die dit onrechtvaardig vindt. Puur menselijk gezien heeft die oudste hierin gelijk. Maar God is nu eenmaal niet menselijk.
In meer filosofische zin wordt de idee uitgedrukt in de eerste brief van Johannes, hoofdstuk 4, vers 8 in drie woordjes, 4 lettergrepen: God is Liefde.
Nogal wat gelovigen belijden een geloof dat in mijn ogen te weinig is los gekomen van de primitieve religie waarin God wordt gezien als een superkracht (almachtig ! ) waar de mens geen vat op heeft, en die hij probeert gunstig te stemmen met offers. God is Liefde betekent dan dat deze superkracht me gunstig gezind is. Als de almachtige me gunstig gezind is, geeft dat natuurlijk een zekere kracht en vertrouwen om het leven aan te kunnen. Ik gun iedereen die kracht.
Maar ik zit met het probleem dat die almachtige me toch voortdurend in de steek laat, zelfs al doe ik mijn best om deugdzaam te leven. Dat besef is verschrikkelijk acuut geworden bij de holocaust. Waar was de almachtige toen die mensen hem nodig hadden ?
Laat mij dus maar afstappen van die almachtige God die me liefheeft.
Toch staat er: God is liefde.
Ik geraak daar enkel uit als ik mijn idee over God bijstel. Ik ga dat hier filosofisch niet dieper uitwerken, maar kom dadelijk tot het besluit: God is een roeper, of liever een fluisteraar. Hij fluistert (wie liefheeft roept niet ! ) me een roeping, een opdracht: heb lief.
Deze interpretatie wordt gesteund door andere verzen bij Johannes: “Dit is mijn gebod: dat gij elkander liefhebt.” Dit is het enige gebod. In de mate dat een God van liefde (ik keer terug naar de meer primitieve godsidee) ons zal oordelen, zal dat op slechts één punt zijn: heb je liefgehad ?
Maar God is natuurlijk geen mens. De goddelijke liefde waartoe wij worden opgeroepen is dan ook niet zo maar de menselijke liefde.
En nu komt Nygren met zijn eros en agapè weer in het vizier.
Eros, de menselijke liefde wordt gekenmerkt door het feit dat deze liefde wordt opgewekt door waardevolle eigenschappen van de andere. Die kunnen zeer oppervlakkig zijn: lichamelijke schoonheid. Ook innerlijke schoonheid. Goedheid… Eros is de liefde voor de mooie, de verstandige, de zorgzame, de mens die bijdraagt tot de samenleving…
De andere wordt dus bemind omdat hij op zich waarde heeft.
Die liefde vraagt ook wederkerigheid. De minnaar rekent er op dat hij bemind wordt. Als die “tegenliefde” wegvalt (ontrouw), komt de liefde in gevaar of valt weg.
De menselijke liefde is dus voorwaardelijk.
Het begrip God is in zich door en door radicaal. Alles wat God is, is hij in de overtreffende van de overtreffende trap. Dat geldt dus ook voor de goddelijke liefde waartoe ik geroepen word.
Agapè vertrekt niet van de waarde van de andere. Het is de liefde voor de lelijke, de arme, de domme, de profiteur..
De waarde van de andere komt dus niet van zijn eigenschappen, maar van het feit dat hij bemind wordt.
Deze liefde vraagt niet om wederkerigheid. In zijn uiterste vorm wordt dat de liefde voor de vijand. Ik ben niet echt bijbelvast. Vraag me dus niet waar, maar ergens in de evangelies zegt Jezus: wat is er aan om goed te zijn voor je vrienden ? Het gaat er om, om goed te zijn voor je vijanden.
Agapè is onvoorwaardelijk.
Ik zal dus niet enkel worden geoordeeld over de vraag: heb je liefgehad, maar specifiek heb je hongerigen, dorstigen, armen, zieken, gevangenen… liefgehad ?
Daarover gaat het in de column van Sacha Dierickx.
Als christen ben ik geschokt door de beelden van mensen die in de VS juichend over de straat lopen omdat de politie-agent in de zaak Floyd schuldig is bevonden.
Hier vinden mensen dat Sihame geen eerlijk proces kan krijgen omdat ze al is veroordeeld in de pers en door de publieke opinie. Ik zou diezelfde mensen eens willen horen over wat er in de VS is gebeurd ? Maar natuurlijk wil ik de uitspraak van het gerecht respecteren. En laat het duidelijk zijn: met de informatie die ik heb, vind ook ik dat die politieman in de fout is gegaan en moet gestraft worden. Maar die meute in de straten schreeuwt niet om gerechtigheid, maar om wraak, en dat in naam van antiracisme. Mag die politieman zwaar bestraft worden ? Voor mijn part wel. Het is zaak van het gerecht om daarover uitspraak te doen. Maar mag ik a.u.b. ook vragen om menselijkheid tegenover hem ?
Voor mij moet je hem geen goed mens vinden. Maar dàt is precies de agapè: kan ik van hem houden, ook al is hij een slecht mens ?
En daar komt het woordje “kàn”. Want inderdaad, ik ben God niet. Het is voor een mens onmogelijk om de agapè totaal te beleven. Ook de mens die het niet kan, moet ik proberen te beminnen als ik agapè ernstig neem. Ja, zo blijf ik wel bezig met beminnen ! 🙂
Maar, neen ! God verwacht van mij niet dat ik gelijk word aan hem. Maar zoals het in het scheppingsverhaal wordt gezegd: ik word wel geroepen om mens te worden naar zijn beeld en gelijkenis. God is liefde betekent dat ik opgeroepen word om het te proberen. Als het dan niet lukt, heb ook ik recht op agapè.
Leven kan mooi zijn.
PS Wat geldt voor de moordenaar van Julie Van Espen, voor de Amerikaanse politieman… geldt natuurlijk ook voor Van Ranst, Frank Vandenbroucke, Sihame… en na lang gebed zelfs voor de koninklijke hark van Laken.