Dwarsliggers
Subsidiariteit en de menselijke natuur
Wie mijn boek Eutopia gelezen heeft, weet dat schaalgrootte en subsidiariteit voor mij van essentieel belang zijn.
Wie een menselijke samenleving wil streeft naar maximale kleinschaligheid. Een mens heeft nood aan heel wat zaken om echt mens te kunnen zijn. Ik som er zo maar wat op: respect, de kans om verantwoordelijkheid te nemen, een redelijke levensstandaard… van het grootste belang is nabijheid.
Waarom denk je, spreken we over onze “naaste”, onze meest nabije ? Zie jij menselijkheid mogelijk zonder naaste; zonder nabijheid ?
Nu is nabijheid onder mensen niet zo maar een kwestie van afstand. Twee mensen kunnen op enkele meter van mekaar een bureel delen, maar mekaar niet nabij zijn.
Nabijheid op menselijk gebied houdt ook betrokkenheid in. Positieve betrokkenheid.
Enkele jaren geleden had ik een gesprek met een wat hoger geplaatste van CM. Ik wees hem er op dat vroeger de mutualiteiten verenigingen waren die leden hadden. Nu heeft de CM klanten. Hij begreep niet waar ik het over had.
Lidmaatschap is een vorm van nabijheid en betrokkenheid met mekaar. Klanten zijn niet op mekaar betrokken (behalve als ze een eigen klantenclub oprichten, maar dat is hier niet terzake).
Door het aspect vereniging en lidmaatschap op te geven heeft CM de essentie van een ziekenkas overboord gekieperd. De ziekenkas is een verkoper van verzekeringen geworden.
De Dwarsligger verwijst naar Quadragesimo Anno. Deze encycliek van Paus Pius XI is de opvolger van Rerum Novarum. CM heeft niet enkel de essentie van de ziekenkas overboord geworpen, maar ook de C van Christelijk.
Oorspronkelijk waren ziekenkassen plaatselijke verenigingen van mensen die bij legden in een kas voor als er iemand ziek zou worden.
CM heeft die plaatselijke verenigingen eerst gebundeld en met mekaar laten samenwerken, maar stilaan is het overkoepelend bestuur dominant geworden.
Een en ander is natuurlijk een kwestie van efficiëntie. Als je rekening houdt met de enorme bedragen die rondgaan in de ziekenzorg kan je veel argumenten aanhalen om aan te tonen dat de schaalgrootte van de plaatselijke ziekenkas totaal onvoldoende is. Het zal allemaal waar zijn, maar ondertussen is een vorm van nabijheid onder mensen wel opgegeven.
Je kan dit doortrekken naar het geheel van onze samenleving.
En ja, dan krijg je een samenleving waarin mensen persoonlijk onder mekaar nog wat nabijheid kunnen beleven, maar in het geheel van de samenleving nummers geworden zijn. Je moet dan de vraag stellen of dat nog wel een samenleving is.
Voor mij is het duidelijk dat onze sociale zekerheid in dat bedje ziek is: mensen beslissen niet meer om solidair te zijn met mekaar. Uitkeringen hebben in de geest van de mensen dan ook niets meer te maken met solidariteit, maar zijn verworden tot dienstverlening. Ook in de sociale zekerheid zijn mensen klanten geworden.
Quadragesimo Anno heeft het terecht ook over verantwoordelijkheid.
Groeien naar volwassenheid en naar menselijkheid, is groeien in bekwaamheid en bereidheid om verantwoordelijkheid op te nemen. Van de totaal onverantwoordelijke baby naar de verantwoordelijkheid van vaders en moeders voor mekaar en hun kinderen.
Tussen haakjes: zich verantwoordelijk voelen voor mekaar is essentieel in een relatie. Die verantwoordelijkheid kan verstikkend zijn, maar als je aanvaardt dat ook de andere verantwoordelijk is voor jou, ontstaat de nodige vrijheid.
We leven in een samenleving waarin verantwoordelijkheid wordt opgeofferd aan efficiëntie. Een overduidelijk voorbeeld hiervan is bandwerk.
Maar kijk eens rondom jou en zie dan hoeveel taken in om het even welke branche worden gereduceerd tot het volgen van procedures. Door procedures wordt aan mensen de kans ontnomen om zelf oplossingen te zoeken voor een probleem. Procedures zijn tenslotte niets anders dan regeltjes. Ze zijn onvrijheid. Als een mens dan de hele dag procedures heeft gevolgd kan het niet anders of hij komt ‘s avonds vervreemd van zichzelf thuis, klaar voor de ondraaglijke onnozelheid van de lichtbak.
Geen verantwoordelijkheid, betekent geen vrijheid.
We leven in een tijd van slavernij van de efficiëntie.
Stop toch met het organiseren van die cursussen management !
Een goede vriend, ook goede leerkracht, ging ooit naar de directrice van zijn school met de boodschap: “In onze school is er geen studiecultuur. Moeten we daar niets aan doen ?” Haar antwoord: “Die studiecultuur interesseert me niet. Ik ben hier om een school te managen”. Het is een extreem voorbeeld, maar wel typerend: het resultaat van een cursus management.
Enorm belangrijk is het thema macht.
Natuurlijk is ook bij kleinschaligheid ongezonde concentratie van macht mogelijk. Kijk maar naar gezinssituaties. Maar grootschaligheid leidt altijd tot ongezonde concentratie van macht.
Daarom moeten staten voor mij zo klein mogelijk zijn. Een reden om belgië te splitsen. Er zijn genoeg landen met een schaalgrootte Vlaanderen die goed functioneren. Ik vraag me zelfs af of het ook niet kleiner dan Vlaanderen kan.
Uiteraard moeten kleinschalige eenheden met mekaar samenwerken voor projecten die meer schaalgrootte vragen.
Wat er ook van zij: Europa is aan het verworden tot een concentratie van macht die totaal onverantwoord is: het trekt meer en meer onderwerpen naar zich toe waarbij de Europese schaalgrootte onnodig is. Bij andere onderwerpen zou meer samenwerking tussen de staten dan wel weer nodig zijn.
Kleine staten moeten dan niet enkel op bepaalde gebieden samenwerken, maar ook een vorm van solidariteit organiseren.
In theorie is Europa een samenwerkingsverband van staten. Maar ondertussen is er een overkoepelend orgaan ontstaan dat een eigen leven leidt.
Dat wordt duidelijk in de affaire Orban. Waar haalt Europa het recht om te spreken over “de Europese waarden”, als tientallen miljoenen Europeanen andere waarden voorstaan ? Welk Europa is dat eigenlijk dat dit beslist ?
Bespaar ons zeker een grotere macht van de UNO ! Het ergste wat de wereld kan overkomen is een wereldregering. We hebben al genoeg last met zelfverklaarde wereldburgers.
PS Je kan mijn boek Eutopia gratis lezen en/of downloaden, ook in ebookformaat op deze website onder de rubriek Publicaties.