Kerknet
Hoe weten we dat Jezus echt bestaan heeft?
Heeft Jezus echt bestaan ? Is dit historisch vast te stellen ?
Waarover gaat die vraag eigenlijk ?
Heeft er in een bepaalde tijd, op een bepaalde plaats iemand geleefd met de naam Jezus ? Het lijkt onwaarschijnlijk dat dit niet zo zou geweest zijn. Neem maar aan dat er toen in Palestina meer dan één Jezus leefde.
Veronderstel nu dat een van die Jezussen gestorven is aan een kruis, veroordeeld door de Romeinse landvoogd Pilatus en dat we dat met de zekerheid van historisch onderzoek kunnen vast stellen. Brengt dat ons verder ?
Die historische waarheid levert ons op zich niets op.
Op zich heeft een christen daar niets aan.
De zaak wordt pas interessant als de historische gebeurtenis betekenis krijgt.
Ze wordt pas interessant als die gebeurtenis iets gaat betekenen voor mensen.
Veronderstel dat een ongelovige moet toegeven dat de gebeurtenis onomstotelijk vast staat, maar dat hij er geen betekenis aan hecht. Er zijn in die tijd zoveel mensen gekruisigd. Misschien waren er zelfs tientallen gekruisigden die Jezus heetten ?
Eigenlijk is de vraag naar de historiciteit van de concrete Jezus niet relevant.
Ik heb ooit in Israël onder een boom gezeten samen met een theoloog van de katholieke universiteit van Leuven die ook archeoloog geworden was omdat hij geobsedeerd was door de vraag naar de historiciteit van Jezus. Heel zijn carrière lang had hij elke vakantie besteed aan archeologisch onderzoek in Israël naar sporen van Jezus. Hij had er geen gevonden.
Wat wél ontegensprekelijk vast staat is dat er in de tijd van Jezus in Palestina een bepaalde visie is ontstaan die zich op zijn minst gedeeltelijk losmaakte van het klassieke geloof van toen, daar.
Hierover kan je niet discussiëren: die visie leeft nog altijd onder de mensen en je kan teruggaan in het verleden en altijd kom je die visie weer tegen tot in de tijd van Jezus.
Mijn archeoloog-theoloog onder zijn boom wist niet of Jezus bestaan had. Maar hij was zeker van het ontstaan van de boodschap. Hij omschreef die boodschap als “de tedere intuïtie van Galilea”. Dat vind ik mooi. Die boodschap staat historisch vast.
Nu moet die boodschap natuurlijk van ergens en van iemand komen. Komt ze rechtstreeks van één rondtrekkende prediker ? Is ze ontstaan in een kleine gemeenschap ? Vast staat dat ze is uitgedragen door een kleine gemeenschap die de boodschap heeft verbonden met het optreden van een rondtrekkende prediker, Jezus.
Op zich niet relevant, lijkt het meest waarschijnlijk dat de boodschap inderdaad in oorsprong werd ontwikkeld door zo ’n prediker. Heeft hij zelf de boodschap totaal ontwikkeld of slechts een aanzet gegeven en is de boodschap pas na hem door volgelingen tot volle ontwikkeling gebracht ? De definitie van “tedere intuïtie” laat deze laatste mogelijkheid open.
Zeker is dat ze al in de evangelies en de brieven van Paulus en Johannes in al haar volheid wordt meegegeven.
In de evangelies wordt ze verpakt in verhalen. Verhalen zowel over het optreden van die Jezus als verhalen die hij zelf vertelde.
Bij Paulus en Johannes krijgt ze een meer “filosofische” verwoording. Bij Paulus wordt die verwoording meer getekend door het oorspronkelijke Joodse denken; bij Johannes meer door het Hellenisme en gnosticisme.
Je kan gelovigen indelen in mensen voor wie het om de boodschap gaat. Ik hoor daarbij. Anderen vinden een persoonlijke relatie met de figuur van Jezus belangrijk. Bij hen vind je dan ook de mensen die belang hechten aan de historische Jezus.
Ik heb er begrip voor dat je een soort persoonlijke band met Jezus ontwikkelt. Als dat je helpt om de boodschap te beleven, kan ik er niets op tegen hebben. Er zijn mensen die dit afdoen als inbeelding en het daarom afwijzen.
Natuurlijk is het inbeelding: een constructie van onze geest. Elke herinnering aan een dierbare die door mensen gekoesterd wordt is een constructie van de geest. Wijs je daarom dat koesteren af ? Bij elke begrafenis hoor je “We zullen je nooit vergeten”. Durf jij dat belachelijk maken ? Welaan dan: ik heb alle respect voor mensen die de herinnering aan Jezus als naaste koesteren en cultiveren. Maar ik heb het persoonlijk niet nodig.
Als puntje bij paaltje komt heb je zelfs daarvoor de historische Jezus niet nodig. De Jezus zoals wij hem nu kennen is in ieder geval een constructie van de geest van de mensen die na hem de boodschap zijn beginnen te verspreiden.
Even terug naar de boodschap.
Elke boodschap moet worden beluisterd. Elke beluistering kleurt de boodschap. Die kleur komt van de persoonlijkheidskenmerken van de luisteraar, maar ook van de “tijdsgeest” en van de cultuur waarin de luisteraar leeft. Die kleur is altijd ook “verkleuring”.
Wie zich in de boodschap verdiept zal ook merken dat hij tijdens zijn leef-tijd dieper doordringt in de betekenis van de boodschap. Hij zal het gevoelen krijgen dat hij groeit van een kinderlijk geloof naar een volwassen geloof. Zijn geloof wordt uitgepuurd.
Wat zich afspeelt binnen één persoon, speelt zich ook af in de geschiedenis van de mensheid. Daarin spelen vele factoren zoals de ontwikkeling van de natuurwetenschap, de ontwikkeling van de manier van lezen van de teksten, de wetenschappelijke studie van de teksten of wetenschappelijke exegese, de kennis van de omstandigheden en cultuur waarin de boodschap is ontstaan, ontwikkeling van de filosofie…
Soms heb ik het gevoelen dat we pas na twintig eeuwen stilaan er toe komen om de boodschap echt te verstaan in haar puurheid en volheid.
Daarom is het belangrijk om steeds opnieuw terug te keren naar de oorspronkelijke verwoordingen van de boodschap in de evangelies en de brieven van Paulus en Johannes, en die telkens opnieuw te be-mediteren.
Het is zoals met echt goede muziek: bij elke nieuwe beluistering ontdek je nieuwe facetten. Als het goed is brengt aandachtige lezing je verrijking en dieper doordringen in de kern van de boodschap.
Het is een boodschap die over de volheid en de essentie van het leven gaat en een weg wijst naar volle menselijkheid, noem het voor mijn part geluk. Als ik de boodschap echt wil beleven heb ik het nodig om ze telkens opnieuw tot mij te laten doordringen.
Daarbij kan ik niet zonder de figuur van Jezus. Of hij al dan niet historisch bewezen is, maakt niets uit.