Oikos
Als welvaart ons welzijn ondergraaft
Dirk Holemans heeft gelijk.
Is het niet grappig dat precies de mensen die het meest begaan zijn met hun gezondheid en daarom eieren van eigen kippen en groenten van eigen kweek eten, de grootste slachtoffers zijn van de rotzooi van de chemische industrie ? Neen, eigenlijk is dit niet grappig. Eigenlijk is het misdadig.
De Vlaamse overheid moet daarop aangesproken worden en verantwoordelijk gesteld. Het beleid heeft gefaald in de bescherming van de volksgezondheid.
Jullie weten dat ik fel bezig ben met schaalgrootte en subsidiariteit: de schaalgrootte moet zo klein mogelijk zijn en wat op een lager niveau kan behandeld worden, mag niet op een hoger niveau beslist worden.
Dat heeft ook te maken met nabijheid. Sommigen zien de wereld als hun dorp en zichzelf als wereldburger. Ze vormen een arrogant pretentieuze kliek die neerkijkt op “de gewone” mensen. Wel: ieder mens heeft er recht op om gewoon te zijn. Er is niets mis met een mens voor wie zijn dorp de wereld is. De mens is een oneindig klein gevalletje in een oneindig groot geheel. Enkel wat nabij is, is voor hem bevattelijk. Dat geldt voor de wereld en voor menselijke relaties. Mensen hebben nabijheid nodig. Pas als die er is, kunnen ze een stapje in de wereld zetten.
Een van de grote problemen van deze tijd ligt in het verwateren van deze nabijheid. De multiculturele samenleving speelt daarin een negatieve rol.
Soms vraag ik me af of we niet beter af zouden zijn geweest zonder Christoffel Columbus. Een wereld zonder Amerikanen… zou dat geen droom zijn ?
De grote stap van de mensheid op de maan en de triomf van het speelgoed van Branson en Bezos in de ruimte zijn potsierlijk.
Hiermee benadruk ik de persoonlijke verantwoordelijkheid van mensen. Niemand is me meer nabij dan ikzelf. Niets is kleinschaliger. Het gaat dus niet op om verantwoordelijkheden af te schuiven op de overheid.
Een van de grote problemen van deze tijd ligt er in dat de overheid steeds meer verantwoordelijkheden afpakt van mensen en die verantwoordelijkheden overneemt. Daarmee wordt menselijkheid afgebroken en vervreemding verwekt.
Maar natuurlijk: als ik zeg dat alles zo kleinschalig en nabij mogelijk moet zijn, geef ik ook aan dat niet alles zo kleinschalig kàn zijn en dus heeft ook de overheid een rol te spelen.
Ik kan een en ander toepassen op de aanpak van de coronacrisis.
Een voorbeeld van noodzakelijke grootschaligheid was de ontwikkeling van een vaccin. Duidelijk een taak van de overheid.
Maar het gedrag van de mensen is een ander verhaal.
Het gaat hier om gedrag waarin de mens persoonlijk verantwoordelijkheid neemt, tegenover gedrag dat hem door de overheid wordt opgelegd.
Hierin is de omgekeerde weg bewandeld: de overheid heeft dadelijk de verantwoordelijkheid van de mensen overgenomen en bepaald gedrag afgedwongen. Later werd dan het dwingende van de overheid verminderd. Verwachtte de overheid dan dat de mensen plots van slaafs volgen zouden overgaan naar persoonlijke verantwoordelijkheid ?
Vandenbroucke heeft geweldig geblunderd toen hij het rijk van de vrijheid in het vooruitzicht stelde: vrijheid betekent voor de mensen dat ze kunnen doen wat ze willen. Welnu: de mensen kunnen niet doen wat ze willen, ze moeten doen wat goed is. Als je de vrijheid zoals die van Vandenbroucke als doel voorstelt, ondermijn je verantwoordelijk gedrag.
De aanpak had andersom moeten zijn: virologen hadden aan de mensen moeten uitleggen wat de juiste houding is tegenover het virus en de overheid had moeten oproepen tot verantwoordelijk gedrag. Pas als bleek dat de mensen niet bekwaam of bereid waren om persoonlijk verantwoordelijkheid te nemen, had de overheid mogen gaan verplichten en handhaven en daarbij moeten uitleggen dat de maatregelen nodig waren, precies omwille van de onverantwoordelijkheid. In de juiste omstandigheden had dan de dwang kunnen losgelaten worden met nieuw beroep op verantwoordelijkheid. Nu is het thema persoonlijke verantwoordelijkheid nooit vooropgesteld. Ja, er is aan de mensen voorgehouden welk persoonlijk gedrag nodig was. Maar het is altijd gegaan om het volgen van richtlijnen, om gehoorzaamheid.
Ben ik naïef ? Waarschijnlijk wel. Maar dan enkel omdat we in onze relatie met de overheid ook in andere zaken – eigenlijk nooit – worden aangesproken op onze verantwoordelijkheid. De bevolking heeft niet de reflex om die verantwoordelijkheid op te nemen. Als die reflex ingebakken zou zitten in onze cultuur, zou de toestand heel anders zijn.
Maar dus toegegeven: zonder overheid kàn het niet.
Een belangrijk probleem vinden we in het feit dat het denken van de mensen totaal is overwoekerd door de economische factor. Zowat alles wordt teruggebracht tot geldzaken. Bekijk het leven van de overgrote meerderheid van de mensen: ze leven om te produceren om hiermee het geld te verdienen waarmee ze dan kunnen consumeren, bezitten en genieten. Dàt overheerst het denken. Luister naar de gesprekken. Naast roddel vind je niet veel anders. Voetbal of muziekfestivals: het zijn commerciële ondernemingen.
Eigenlijk is het normaal dat ook de overheid in dat bedje ziek is. Ons beleid wordt bepaald door economen. Ik heb dat volkje laag op. De overgrote meerderheid zijn vakidioten. Er zijn uitzonderingen, maar ze zijn dan ook uitzonderingen.
Daarom ben ik zo ontgoocheld in De Wever. Van een historicus had ik een wijder denken verwacht. Ik kan niet in zijn geest kijken en misschien denkt hij wijder, maar in zijn beleid, primeert het economische. Los van de kapitalistische belangen is zijn beleid geconcentreerd op werkgelegenheid. Daarmee wil hij welvaart creëren. Ik denk dat hij dat oprecht meent. Maar ondertussen moet het voor een niet-econoom toch duidelijk zijn dat welvaart niet zo maar samenvalt met welzijn. Het PFOS schandaal is het beste bewijs daarvan.
Eigenlijk draait hij de zaken om: voor hem is het doel welvaart waaruit dan al dan niet welzijn zou voorkomen. Het doel is welzijn en welvaart moet in dienst staan van het creëren van welzijn. Of liever: van het creëren van de voorwaarden voor welzijn. Want tenslotte moet de mens ook nog zijn persoonlijke verantwoordelijkheid opnemen.
Maar ja, wat wil je: ons denken wordt gedomineerd door het kapitalisme dat totaal niet gericht is op welzijn. Integendeel: het is bereid om het welzijn totaal op te offeren aan de welvaart – en dan nog niet eens aan de welvaart van de mensheid, maar aan de welvaart van de enkelen die de concurrentiestrijd winnen.
Hallo, De Wever, een goed historicus moet dit toch al geleerd hebben uit zijn kennis van de geschiedenis van de mensheid ?