Knack
Dirk De Wachter: ‘Na de virologische crisis volgt een mentale crisis’
Dirk De Wachter is een wijs man en een intellectueel: hij is niet enkel intelligent, maar gebruikt zijn intelligentie en vakkennis ook om na te denken over de noden van de samenleving, en over ons mens-zijn als zodanig.
Zijn vergelijking met de speed-boot is verhelderend. Ze geeft een goed beeld van onze liberale samenleving. Of ze de liberale geesten echt aanspreekt is een vraag.
Wees er maar zeker van dat een aantal donkerblauwe liberalen het misschien wel spijtig vinden dat er mensen uit de boot vallen, maar ja, zo steken de wereld en de mensheid in mekaar, nietwaar ? Je hebt nu eenmaal winnaars en verliezers. En ja, het is triest voor de verliezers, maar wat wil je er aan doen ? Als het er op aankomt, moet ik toch aan mezelf denken… ?
Er zijn ook sociaal-geaarde liberalen die bereid zijn om de drenkelingen een reddingsboei toe te werpen, ook al vinden ze dat een pleister op een houten been.
De Wachter vindt dat er een hogere en sterkere reling moet komen. Daarmee schaart hij zich bij de socialisten.
Maar moeten we ons niet de vraag stellen waarom er eigenlijk een reling nodig is ?
Volgens De Wachter is die er nodig omdat de boot te snel vaart en daardoor mensen overboord kieperen. Hij vergeet wel dat de meeste mensen niet overboord kieperen omdat de boot te snel vaart, maar omdat ze door sterkeren er uit gesmeten worden.
Dat betekent dat de reling niet echt soelaas brengt. Onze sociale zekerheid is een doekje voor het bloeden. Een sterke sociale zekerheid is een groter doekje, maar ze blijft een doekje.
De Wachter denkt dat een hogere reling bouwen nog wel kan, maar dat het veel moeilijker is om de boot snelheid te doen minderen. Hij vergeet dat in het systeem de boot snelheid moet maken om materiaal te vinden om de reling te bouwen. Of: een sterke sociale zekerheid is slechts mogelijk in een groeiende economie.
Milieu-activisten die pleiten voor een tragere economische groei en tegelijkertijd voor een grotere groei van een sociale zekerheid, pleiten voor iets wat in het kapitalisme onmogelijk is. Of nog: juist op het moment dat een sociale zekerheid het meest nodig is, is ze het minst mogelijk.
Voor wie het nog niet begrepen heeft: onze sociale zekerheid is op wereldvlak een zeer beperkt fenomeen: eigenlijk is ze beperkt tot West-Europa en ze is ontstaan in West-Europa toen we hier na de Tweede Wereldoorlog een ongekend spectaculaire groei van onze economie kenden.
Een sterke groei van een economie betekent niet automatisch ook dat er een sociale zekerheid komt, maar hij is in het kapitalisme wel een voorwaarde.
De Wachter vergeet ook dat het niet over één speedboot gaat, maar over zoveel speedboten als er staten zijn. De snelheid van de belgische speedboot hangt af van die van de Duitse, maar beide proberen wel om sneller te varen dan de andere.
De Wachter heeft dus gelijk als hij zegt dat de snelheid minderen een zeer moeilijke opgave is. Meer nog: in het kapitalisme is het een onmogelijke opgave. De motor van het kapitalistische economische systeem is nu eenmaal de concurrentie. De Europese Commissie heeft niet voor niets een speciale Commissaris die er over moet waken dat de concurrentie volledig kan spelen.
Het komt er op neer dat De Wachter aan de kapitein vraagt om trager te varen, maar toch de eerste te zijn.
Dat houdt ook in dat de groei van onze winnende economie ten koste gaat van een andere verliezende economie, elders in de wereld. Of: een sterke sociale zekerheid bij ons, maakt een sociale zekerheid elders in de wereld onmogelijk.
Neen: ik bedoel dit niet als kritiek op De Wachter. Ik denk gewoon wat verder door.
De Wachter heeft ook gelijk als hij geluk laat samenvallen met zorgzaamheid voor mekaar. Het christendom drukt het zo uit: “God (geluk) is liefde (zorgzaamheid).” Maar dat is niet het onderwerp van deze blog.
Geen haar op mijn hoofd dat er aan denkt om te beweren dat zorgzaamheid binnen het kapitalisme onmogelijk is. Merk op dat het hier gaat om interpersoonlijke zorgzaamheid. Je kan sociale zekerheid ook als zorgzaamheid zien, maar dan structurele. Dat is iets anders dan de ene mens die zorgt voor de andere.
Het is mooi dat geen enkele structuur die zorgzaamheid tussen mensen kan uitschakelen. Het is hoopgevend dat menselijkheid altijd ergens blijft doorbreken.
Maar het systeem doet er wel alles aan om het de zorgzame mens zo moeilijk mogelijk te maken.
Er is een verschil tussen zich goed voelen en gelukkig zijn. Geluk valt inderdaad samen met zorgzaamheid. Dat zal wel een goed gevoel geven. Maar ook materieel genot geeft een goed gevoel.
Na een aankoop krijg je dikwijls een boodschap mee: proficiat met je aankoop. Het is dan de bedoeling om het goede gevoelen bij je aankoop te versterken. Dat is goed voor de economie, want het versterkt ook je drang om door nieuwe aankopen op zoek te gaan naar nieuw goed gevoel. Het is nu eenmaal eigen aan gevoelens dat ze gaan en komen. Je hebt dus altijd nieuwe impulsen nodig. Dat is de reden waarom een goed gevoelen geen oorzaak kan zijn van geluk (andersom dus wel): het is nooit genoeg.
Om de boot wat snelheid te laten maken (en dus ook een sociale zekerheid – structurele zorgzaamheid – mogelijk te maken) moet het systeem dus de mensen aanzetten om intens te streven naar het materiële goed gevoel en dat dan te verwarren met geluk. Herken hierin een van de paradoxen van het kapitalisme.
Moet wat zich links waant niet eens gaan nadenken ? Misschien moet het niet ijveren voor een samenleving met een sterke sociale zekerheid, maar voor een samenleving waarin geen sociale zekerheid nodig is ?