Vandaag maak ik het me gemakkelijk om aan mijn 1000 woorden te geraken, en begin ik met een lang citaat:
Het fascisme leek na de Eerste Wereldoorlog volkomen onverwacht uit de lucht te komen vallen, maar dat was niet zo; het had een lange ontstaansgeschiedenis. Na de Eerste Wereldoorlog was de westerse wereld voorgoed veranderd. Eeuwenoude keizerrijken als Oostenrijk-Hongarije, Duitsland, Rusland en het Ottomaanse Rijk verdwenen als sneeuw voor de zon, geheel nieuwe staten als Tsjecho-Slowakije, Joegoslavië en Oostenrijk kwamen op de tekentafel tot stand. Als vaststaand ervaren landsgrenzen werden uitgegumd en opnieuw vastgesteld waardoor velen hun nationaliteit gewijzigd zagen worden, waarbij met nationale en etnische sentimenten nauwelijks tot geen rekening werd gehouden. Politieke stabiliteit werd ingeruild voor onzekerheid, burgeroorlog en revolutie. Sommige landen kregen hyperinflatie te verduren. Het wijd verspreide geloof in continue materiële vooruitgang, dat na de Franse Revolutie en de Industriële Revolutie het denken beheerste, boette langzaam maar zeker aan kracht in vanaf 1890.
Innovaties en onzekerheid
Een belangrijke voedingsbodem voor de opkomst van het fascisme lag in de maatschappelijke en wetenschappelijke innovaties van de laatste decennia van de negentiende eeuw. Deze innovaties vergrootten bij menigeen het gevoel van onzekerheid. Men kan slechts gissen naar het overweldigend gevoel van onzekerheid dat werd veroorzaakt door de opkomst van de automobiel en het vliegtuig. Ook de wetenschap bracht menige innovatie, waaronder röntgenstraling, relativiteitstheorie, telefonie en telegrafie. Het dagelijks leven onderging een ingrijpende wijziging door het aanbrengen van elektrisch licht in woningen. De enorme groei van de bevolking zorgde voor spanningen tussen de nieuwkomers en de oudgedienden. Tussen 1870 en 1920 verdubbelde de bevolking van Berlijn, Londen, Parijs, Wenen, Den Haag en Amsterdam. De bevolkingsaantallen van Rome en Rotterdam verdrievoudigden zelfs in die periode.
Maatschappelijke veranderingen
Ook op het sociale vlak waren de maatschappelijke veranderingen indrukwekkend: onderwijs werd toegankelijk voor meisjes terwijl vrouwen na langjarige feministische actie het stemrecht verwierven. Beide laatstgenoemde veranderingen hadden een blijvende invloed op de rolverdeling tussen man en vrouw. Er is ook een relatie met de ongebreidelde industrialisatie in de negentiende eeuw en met de daarmee gepaard gaande verwoestende uitwerking op eeuwenoude sociale infrastructuren. Menigeen ervoer een intens ongenoegen over het feit dat de samenleving waarin men leefde, vanaf het eind van de negentiende eeuw in toenemende mate te lijden had onder secularisatie, anarchie en decadentie. Deze modernistische negatieve aspecten riepen verzet op. Vele fascisten meenden dat deze veranderingen leidden tot desintegratie van de samenleving.
De bovengenoemde stortvloed aan veranderingen met de daarmee gepaard gaande gevoelens van onzekerheid, kan eveneens worden bezien in het licht van culturele ontwikkelingen. In de negentiende eeuw ontstond er een geleidelijk aan kracht winnende neiging om eeuwenoude culturele waarden in te ruilen voor nieuwe. In deze zin kan de opkomst van het fascisme worden bezien als een reactie tegen het verlies van de vanouds bekende cultuur en een verzet tegen de opkomst van een nieuwe cultuur.
Bron: Historiek, on line geschiedenismagazine
Een lang betoog is niet nodig om de paralellen te trekken met de tijd van nu.
Het ontstaan van een Europa dat veel ongenoegen wekt. De implosie van de Sovjet-Unie, de val van de muur. Nu de Brexit, de angst voor de exit van Polen, de relatie met Turkije, de opkomst van China die we elke dag ondervinden…
De economische – en bankencrisissen.
De opkomst van het internet dat een generatie in onzekerheid drukt en het gevoelen geeft van achter te blijven en de nieuwe generatie met problemen opzadelt zoals de verslaving aan de foon, likes op facebook en problemen bij zelfbeeldvorming door reclame en instagramgedoe…
Nieuwe medische technieken op gebied van vruchtbaarheid, geboorte en sterven, gender’beheersing” die leiden tot gendertwijfel…
Overheersende milieu- en klimaatproblemen.
De onzekerheid over de energievoorziening.
De migratie en confrontatie met een godsdienst en ideologie die niet past bij onze samenleving, waarden en normen…
Het wegvallen van de grote zingevende verhalen.
Enzovoort.
Eigenlijk herhaal ik gewoon de kenmerken van de beschaving waarin het fascisme is ontstaan.
De laatste alinea van het citaat kan ik gewoon letterlijk weer overnemen:
De bovengenoemde stortvloed aan veranderingen met de daarmee gepaard gaande gevoelens van onzekerheid, kan eveneens worden bezien in het licht van culturele ontwikkelingen. In de negentiende eeuw ontstond er een geleidelijk aan kracht winnende neiging om eeuwenoude culturele waarden in te ruilen voor nieuwe. In deze zin kan de opkomst van het fascisme worden bezien als een reactie tegen het verlies van de vanouds bekende cultuur en een verzet tegen de opkomst van een nieuwe cultuur.
Als je het zo bekijkt zou het verbazend verwonderlijk zijn als er niet opnieuw een vorm van fascisme zou ontstaan, die massaal verspreiding zal kennen.
Vooral ook omdat net zoals toen “links” er geen antwoord op heeft. Nog erger: als ik linkse mensen aanspoor om op zoek te gaan naar dat antwoord, word ik uitgemaakt voor fascist… Dan heb ik het nog over “goedmenenende” linksen.
Ik heb dat volledige antwoord ook niet. Maar als het gaat over politiek leiderschap en democratie, vind je in mijn boek Eutopia wel een ontwerp van een democratie die een krachtdadig, efficiënt en effectief leiderschap en bestuur combineert met een echt linkse democratie.
In een blog kan ik die visie op democratie niet uit de doeken doen.
Je vindt ze in Eutopia, ook in het epubformaat. Daar bespreek ik op pag. 199 e.v. onze huidige kapitalistische democratie. Op pag. 420 e.v. ga ik op zoek naar een “Eutopische” vorm van democratie.
Eutopia kan je op deze website gratis lezen en/of downloaden onder de rubriek Publicaties.