De Wereld Morgen
Onder populisten – Pamflet over een onbegrepen probleem
In deze blog wil ik me beperken tot de bespreking van de bepaling van populisme die Jäger hanteert:
Het hedendaagse populisme, zowel ter linker- als ter rechterzijde, wordt gekenmerkt door:
- een afkeer van middenveld en klassieke partijstructuren;
- een politiek gebaseerd op identiteit in plaats van sociaal-economische belangenverdediging;
- een identificatie met ‘het volk’ dat tegenover ‘de elite’ wordt geplaatst;
- een voorkeur voor het politieke spel boven beleidsuitvoering;
- een sterke afhankelijkheid van een uitgesproken leider.
De eerste vraag die bij me opkwam was: ben ik populist volgens die bepaling ?
Ja, ik heb een afkeer van de klassieke partijstructuren.
Ja, ik vind identiteit belangrijk en identiteit moet meespelen in de politiek.
Ja, ik identificeer me met “het volk” dat zich keert tegen de elite.
Neen, ik heb geen voorkeur voor een uitgesproken leider.
Maar !
Neen, ik heb geen afkeer van het middenveld. Ik ben het niet eens met de basisideologie van de vakbonden die het kapitalisme aanvaarden en proberen om er binnen het kapitalisme het beste van te maken. Maar zolang het kapitalisme er is, zijn de vakbonden absoluut noodzakelijk. Het nadeel van de werking van de vakbonden voor de antikapitalist is natuurlijk dat ze, als ze succesvol zijn, de noodzaak van afbraak van het kapitalisme afzwakken of zelfs helemaal doen verdwijnen in de geesten van de mensen. Maar ik kan me voorstellen dat vakbonden tegelijkertijd concrete acties voeren en de geesten wakker maken voor de definitieve strijd voor een echt menselijke samenleving die binnen het kapitalisme niet mogelijk is. In een niet-kapitalistische wereld zullen vakbonden in principe niet nodig zijn. Maar in mijn boek Eutopia houd ik de mogelijkheid open dat ze er toch zouden ontstaan, als dat ergens zou nodig zijn. Eutopia is niet de ideale wereld. Die bestaat niet en zal er nooit zijn, en dus kunnen correcties nodig zijn.
Identiteit is voor mij belangrijk. Het is een grove fout van links dat het enkel focust op het sociaal-economische. Het vervalt daarmee in hetzelfde materialisme als het kapitalisme. De mens is meer dan een bundel fysieke noden. Bertolt Brecht zei:“Erst kommt das Fressen, und dann kommt die Moral.” Hij had gelijk, maar hij zei wel niet dat er na dat Fressen niets meer moest komen. Een menselijke politiek zal dus ook oog moeten hebben voor de moraal, maar ook voor traditie, cultuur, eigenheden van mensengroepen of gemeenschappen, en basisgevoelens zoals de nood aan veiligheid, nabijheid… Mensen hebben brood nodig, maar bij het breken van het brood moeten ze ook kunnen zingen en feesten. Dat extreem-rechts nu zo ’n opgang maakt is zeker voor een groot gedeelte te danken aan het feit dat het socialisme (ook het katholieke socialisme) de factor identiteit uit het oog is verloren. De opgang van extreem-rechts is begonnen bij de teloorgang van de socialistische turnkringen, voetbalclubs, fanfares, toneelverenigingen…
Een linkse samenleving is ook niet mogelijk zonder een linkse identiteit waarin zin voor gemeenschap en solidariteit bewust wordt ontwikkeld en beleefd. Die gemeenschap en solidariteit gaat over veel meer dan enkel werklozensteun en een goed pensioen…
Neen, ik kies er niet voor om te denken in termen van volk als gebonden aan afkomst, en zeker niet aan ras. Ik ben zeker geen aanhanger van het volksnationalisme waarin volk en staat verondersteld worden samen te vallen. Ik ben zeker geen nationalist die de staat als een gemeenschap wil zien. Maar het begrip volk omvat wel ook een vorm van gemeenschap. In die zin is een mensbeeld waarin de mens wordt gezien als lid van een volk natuurlijk wel superieur aan het liberale mensbeeld van de mens als individu.
Maar de tegenstelling volk – elite is belangrijk. Zeker als het bij die elite gaat over een “klasse” die zich onderscheidt door (veel) meer geld, comfort, luxe. Op dit ogenblik floreert er bij ons een elite die je terug vindt in het hogere kader van ondernemingen, zeker van banken, die zéér goed verdient, doch cultureel op het peil van de barbaren is blijven steken. Het zijn de idioten die zich verplicht voelen om naar een klassiek concert te gaan omdat hun bedrijf sponsort en dan applaudisseren na het eerste deel… Je hebt ook de politieke elite die het contact met de gewone mens verloren is, waarbij sommigen dan toch nog verwoede pogingen doen om de indruk te geven dat ze gewone mensen zijn. Of: de politicus die woonde in een gewoon rijhuis waarin de inkom en ontvangstkamer zeer simpel waren. Maar daar achter was de hele boel verbouwd en pure luxe. (Naam en adres bekend bij de redactie.)
Je kan niet meer spreken van klassen in de betekenis die Marx er aan gaf. Maar er is wel nog altijd een breuk tussen werkers en kapitalisten. We moeten niet naar een samenleving waarin die kapitalistische elite belastingen betaalt. We moeten naar een samenleving waarin die elite niet bestaat.
Tenslotte: neen, ik geloof niet dat je door politieke besluitvorming zo maar de weg naar de betere samenleving kan gaan. Binnen het kapitalisme leidt elke politieke weg uiteindelijk tot versterking van het kapitaal.
Een extreem-linkse partij is in deze fase van de strijd contraproductief omdat ze de linkse krachten verdeelt: de linkse krachten in andere partijen kunnen niet anders dan de andere partij als tegenstander zien.
Op dit ogenblik wordt de strijd uitgevochten op het terrein van de harten van de mensen. Dat heeft de PVDA goed gezien, maar het kàn niet anders of ze blijft steken in het partijpolitieke spel en dat brengt de alternatieve samenleving geen stap vooruit.
We hebben nu nood aan een brede linkse beweging die werkt aan bewustwording; die mensen verenigt zonder de handicap van partijgebondenheid (opnieuw de turnkringen, fanfares…); die vakbonden partij-neutraal steunt in hun strijd. En die zelf solidariteit organiseert waarbij mensen in nood geholpen worden als ze in armoede-jobs terecht komen, werkloos -, ziek -, of oud worden… En neen, ik heb het hierbij niet over liefdadigheid zoals bij de ramp rond de Vesder, maar over echte solidariteit.
Ben ik populist ? Eigenlijk is het een domme vraag. Waarom zou ik mezelf in een hokje steken ?
PS Je kan Eutopia op deze website gratis lezen en/of downloaden, ook in epubformaat onder de rubriek Publicaties.