Business AM
Waar blijft de 15-uren werkweek terwijl de Belgische zelfstandige 57 uren knokt?
Toch raar dat gerespecteerde economen dat soort vragen blijven stellen, terwijl het antwoord simpel is.
Als onze economie zou gericht zijn op bevrediging van behoeften, zou technologische vooruitgang inderdaad kunnen leiden tot minder nood aan werk.
Maar onze economie is niet gericht op behoeftebevrediging, maar op winst in een concurrentiële omgeving, en dus op groei. Technologische vernieuwing neemt de drang naar groei niet weg en dus leidt technologische vernieuwing tot meer groei, maar dus ook tot blijvende nood aan werk.
Of nog: technologie kan de arbeid overnemen van de mens. Maar die technologische vernieuwing wordt niet aangewend om arbeid over te nemen, maar om meer te produceren. Binnen het kapitalisme kàn dat niet anders, want de ondernemer moét winst maken, en zelfs zoveel mogelijk winst; in ieder geval méér winst dan zijn concurrent, want anders wordt hij opgekocht. Winst wordt gemaakt op de verkoop van producten, en dus moet er geproduceerd worden. Zoveel mogelijk. En dus zal technologische vooruitgang aangewend worden om nog meer te produceren.
Dan komen we op het feit dat de kapitalist door de concurrentie en de verplichting om winst te maken, altijd moet afwegen wat het meest kost: de machine of de mens. Vermits er op onze planeet een overvloed aan mensen is en de prijs wordt bepaald op de markt, zal er altijd een massa mensen goedkoper zijn dan de machine…
Dàt is wat zich nu afspeelt als het VBO en Voka vragen naar immigranten.
Slechts als àlle arbeid zou vervangen worden door technologie, zou arbeid overbodig worden. Maar dat is natuurlijk een illusie.
Als alle arbeid overbodig wordt, wordt de mens overbodig.
Hier stoten op iets veel fundamentelers: arbeid hoort bij mens-zijn. We moéten helemaal niet minder werken. Er is niets op tegen om 50u per week te werken. Als de mens gelukkig is in zijn werk.
Ik ben gelovig. Dus toch heel kort een verwijzing naar het verhaal van het aards paradijs in het eerste boek van de bijbel.
“God plaatste de mens in de tuin van Eden – het aards paradijs – om die te bewaken en te bewerken.
Het aards paradijs is de plaats van geluk (op aarde, niet in de hemel !) God wil dat de mens gelukkig is. Bij dat geluk hoort dus ook arbeid.
Voor de ongelovigen die steigeren als ze het woord God horen: het gaat hier over een mythe, niet om iets wat ooit ergens gebeurd is. Het is een verhaal dat ons een visie op de mens wil meegeven.
Een mens moet werken om gelukkig te zijn.
Natuurlijk moet een mens in eerste instantie werken om behoeften te lenigen; om te overleven; voor wat genot… Maar in dat werk moet de mens gelukkig kunnen zijn. Daarvoor moet dat werk voldoen aan volgende voorwaarden:
- De mens moet er zichzelf in kunnen verwerkelijken. Hij moet er iets van zichzelf kunnen in leggen. Mijn neefje zit op houtbewerking. Ik vroeg hem: veronderstel dat je kunt kiezen tussen twee jobs – je verdient evenveel. Bij de ene sta je aan een machine en zaagt planken. Bij de andere vraagt een klant je om een kast te maken. Je peilt naar de noden en smaak van de klant, maakt voor hem een ontwerp, maakt zijn kast, en als die klaar is, sta je zo fier als een gieter naast je kast als de klant die komt bekijken. Welke job kies je ?
- De mens moet in zijn job het gevoelen hebben dat hij iets betekent voor iemand anders. Je kan dit toepassen op het voorbeeld van hierboven met de keuze tussen de twee jobs. Het duidelijkst zijn natuurlijk de jobs in de zorg. Ja, er zijn geneesheren die het enkel doen voor het geld. Ik heb ooit met een meisje gesproken dat arts wilde worden. Haar beweegredenen: prestige en geld verdienen. Daar scheelt iets aan.
- De mens moet in zijn job ook een deelname kunnen zien aan de opbouw van de samenleving. Hij moet zichzelf kunnen zien als deel van een geheel waarbij het geheel meer is dan de som van de delen. Een boer moet zijn werk (ook) kunnen zien als medewerking aan de ontwikkeling van de planeet.
Ja, er zijn mensen die hun werk op die manier kunnen zien en beleven. Maar geef toe: voor de massa is dat niet weggelegd.
Een duidelijk voorbeeld is dat van mensen die aan de band staan.
Daarbij heeft de structuur van het systeem waarin de mensen werken ook invloed op hun mentaliteit. Die structuur is het kapitalisme en dat zegt aan de mensen dat ze werken om geld te verdienen om goed te kunnen leven, voor comfort en genot, voor aanzien… De menselijke factoren die ik zojuist aanbracht horen daar niet bij.
En dus krijg je een massa mensen die eigenlijk in hun werk niet gelukkig zijn, en zich na hun werk naar huis haasten om daar gelukkig te worden. Dat lukt natuurlijk niet, want daar zoeken ze hun geluk dan in comfort en genot.
Als je een dag van 24u indeelt in 3×8: 8u slapen, 8u werken, 8u vrije tijd, en de mens is niet gelukkig in zijn werk, dan is de mens de helft van zijn wakker leven niet gelukkig. Dat kan geen gelukkig mens zijn. Het zal wel zijn dat extreem-rechts groeit.
En dus nog maar eens het besluit: binnen het kapitalisme bestaat er geen oplossing. Technologische vooruitgang maakt arbeid niet overbodig. Die vooruitgang betekent ook niet dat de arbeidsomstandigheden van de mensen hun groei in menselijkheid bevorderen, en zelfs als die vooruitgang zou leiden tot meer vrije tijd, dan nog zal die vrije tijd gevuld moeten worden met oppervlakkig genot en comfort, want anders stort het systeem in mekaar.
En het rare: de mensen zijn ondertussen zo gemanipuleerd door het systeem dat ze zelfs oorlogen zouden voeren om het in stand te houden. Het kapitalisme is de triomf van het kwaad.