MO*
Groeiend kapitaal zkt. investering: daarom worden onderwijs, zorg, huisvesting geprivatiseerd
Heeft de geleerde professor Harvey mijn boek Eutopia gelezen ? (op deze website gratis te lezen en/of downloaden) Het lijkt er op, want zijn denken loopt gelijk met het mijne. Ik ben daar blij mee, want zelf heb ik niet veel gestudeerd, en dan doet het deugd als een geleerde mens het met je eens is. En zo hoor je het ook eens van een ander: zowat alle grote mondiale problemen vinden hun oorzaak in het kapitalistische systeem en zijn binnen dat systeem niet op te lossen. Dat geldt voor armoede, milieu en klimaat, migratie…
Harvey legt de vinger op de wonde als hij het aspect groei als dé bepalende negatieve factor aanwijst. Maar hij geeft niet aan waarom groei onlosmakelijk verbonden is met het systeem. Daarbij gaat het om de concurrentie en om het winstbejag.
Het winstbejag is het gemakkelijkst te begrijpen: wie uit is op winst en rijkdom heeft nooit genoeg en streeft naar altijd meer. Hier en daar is er een verlichte kapitalistische winnaar die dat meer weet in te perken, maar die speelt als individu niet mee in de massa “normale” kapitalisten.
De concurrentie – die samengaat met de vrije markt en de wet van vraag en aanbod – verplicht de producent om zijn product zo goedkoop mogelijk op de markt te brengen. Dat betekent dat hij het ook zo goedkoop mogelijk moet produceren. Massaproductie is altijd goedkoper dan ambachtelijke productie. Concurrentie leidt tot massaproductie, en als massaproducenten met mekaar gaan concurreren, krijg je onvermijdelijk een onstuitbare groei.
Harvey is een sociale wetenschapper en je kan hem dan ook niet verwijten dat hij weinig of geen oog heeft voor de ideologische component van het verhaal. Het gaat dan om het mensbeeld. De oude Romeinen zeiden het al: “homo homini lupus”. Dat gaat niet over homoseksuelen. Homo betekent gewoon “mens”. Vertaald wordt de uitspraak dan: de mens is een wolf voor de andere mens. In dat beeld is de mens in essentie een individu, en dus een concurrent voor de andere. De concurrentie in de economie hangt samen met het mensbeeld. Het is de essentie van de liberale mensvisie. Ik ken goedmenende liberalen die het spijtig vinden dat de mens zo is, maar ze hebben er zich bij neergelegd: de mens is altijd zo geweest en zal altijd zo blijven. Als christen wil ik wel aannemen dat de mens altijd zo geweest is. We stammen nu eenmaal af van de beesten. Maar ik geloof en hoop dat de mensheid langzaam maar zeker toegroeit naar het Gods beeld en gelijkenis (oproep uit het scheppingsverhaal), en die God is liefde, waarmee de mens dan tot verbondenheid en gemeenschap komt met de anderen. De mensheid is dan niet meer een optelsom van individuen, maar een gemeenschap. De factor mensbeeld is belangrijk, want de weg naar een alternatief voor het kapitalisme is onmogelijk als de mens mens blijft zoals hij nu is. Wie strijdt tegen het kapitalisme moet dus ook strijden voor een “nieuwe mens”.
Dus ben ik ben het eens met Harvey dat een revolutie niet de weg is naar het alternatief, want de mensheid kan enkel in evolutie toegroeien naar de nieuwe mens.
Harvey zelf geeft aan dat kleinschalige initiatieven voor gemeenschapsvorming belangrijk zijn, maar voor mij zijn ze niet op de eerste plaats belangrijk als middel om het economische kapitalistische model om te vormen. Op dat vlak geloof ik niet in de factoren die Harvey aanhaalt, en die je kan samenvatten als kleinschalige initiatieven die door samenwerking grootschalig zouden worden. Dat soort evoluties zal altijd door het kapitalisme ofwel worden weggeconcurreerd, ofwel worden geaccapareerd. Maar die kleinschalige initiatieven zijn wél belangrijk als stapstenen naar het nieuwe mensbeeld.
We moeten dus op twee fronten vechten. Het is belangrijk om mensen te laten inzien dat het kapitalisme tot de ondergang van de mensheid leidt. Ik ben ongelooflijk ontgoocheld in de groenen die aan de mensen de indruk geven dat het probleem van milieu en klimaat binnen het kapitalisme kan opgelost worden. Daarmee versperren ze de weg naar de échte oplossing.
Dat mensen inzien dat we echt op zoek moeten gaan naar een alternatieve economie en levenswijze moet de mensen ook stimuleren om te beseffen dat die alternatieven niet mogelijk zijn binnen het huidige mensbeeld, zodat ze bewust op weg gaan naar de nieuwe mens waartoe de bijbel en het christendom ons oproepen.
Dat dit een lange weg is, is een evidentie. Onze en de eerstvolgende generaties zullen het doel niet meer in zicht krijgen, maar we moeten wel op weg gaan. Van fatalisme wordt een mens ook niet gelukkiger. Ik vertrek vanuit een christelijke inspiratie, maar ik wil ook oosterse wijsheid omarmen die stelt dat het niet gaat om de bestemming, maar om de weg er naartoe. Boeddha.