Over een betere wereld en spiritualiteit

Oikos

Boekbespreking door Johan Malcorps ‘

‘Kies voor Hoop, Hoe spiritualiteit de economie kan veranderen’ – Luk Bouckaert

Een boek dat een indringend pleidooi brengt voor ethiek, maatschappelijk engagement en spiritualiteit in de economie en in de bedrijfsvoering van ondernemingen. Met het woordje ‘hoop’ in de titel van het boek verwijst de auteur dan niet zo zeer naar zuiver rationele hoop of verwachtingen (“espoir” in het Frans), maar naar ‘een perspectief van open staan voor wat komt, deel uitmaken van iets wat aan ons gebeurt’ (in het Frans “espérance”). Luk Bouckaert vertrekt vanuit een christelijk-personalistische visie en sluit nauw aan bij de gemeenschapseconomie van de Focolare-beweging. Hij is voor verantwoord ondernemen (MVO), maar wil ook stappen verder zetten. Als je echt wil breken met economie die verworden is tot een graaicultuur die roofbouw pleegt op de menselijke en ecologische omgeving, heb je een diepere bezieling nodig

Een nieuwe – betere – wereld, kan niet zonder een nieuwe economie. Maar ook niet zonder een nieuwe mens.

Nu hoop ik dat niemand me wil tegenspreken als ik zeg dat we naar een betere wereld moeten. Als je kijkt naar de alom tegenwoordige oorlogen, en naar de nieuwe kolonisatie die onder de naam van kapitalistische vrijhandel de grondstoffen weghaalt uit onze vroegere kolonies met inbegrip van mensonterende arbeidsomstandigheden en dodende kinderarbeid… dan kan je moeilijk beweren dat we in een mooie wereld leven. Wie zou denken dat dat een ver van mijn bed show is, en we het hier toch niet zo slecht hebben, moet dan toch maar eens even de doden gedenken in onze zorginstellingen, resultaat van onbekwame wetenschappers, politiekers die meer bezig zijn met de partijbelangen dan met het algemeen welzijn, en een belachelijke staatsstructuur. En die kinderen in Oost-Congo zijn eigelijk ook niet zo ver weg. Want hun bloed kleeft aan onze gsm’s en laptops waarvoor ze de grondstoffen leveren. Voor wie bekwaam is om niet enkel wat verder van zijn bed te kijken, maar ook nog wat verder in de tijd – enkele weken en maanden – komt daar een economische crisis boven op die onvermijdelijk de armoede zal doen stijgen… De mentale problemen zijn ondertussen al de hoogte ingegaan.

Ik snap echt niet dat er mensen zijn die vinden dat onze wereld aanvaardbaar is zoals hij is.

Ik begrijp wel dat mensen het gevoelen hebben dat ze er toch niets aan kunnen veranderen, en zich concentreren op hun eigen kleine bubbel (om een modewoord te gebruiken).

Maar ook voor deze mensen is er een opdracht: werken aan zichzelf; aan de nieuwe mens die nodig is voor die betere wereld. Die opdracht is er natuurlijk ook voor wie tegen alles in, toch al ijvert voor een betere wereld. Want wie ijvert voor een betere wereld, zonder te ijveren voor een beter ik, ijvert ijdel.

Als je het hebt over werken aan zichzelf, ga je in de richting van spiritualiteit.

Nu is spiritualiteit geen strikt omschreven begrip. Maar ze houdt zich in ieder geval wel bezig met “de geest”.

Als je over de geest spreekt, zullen de meeste mensen – zeker in deze tijd – dadelijk denken aan de menselijke geest. Terecht. Daarbij moeten we wel beseffen dat “geest” iets anders is dan denkbeelden. Mijn visie op het kapitalisme en mijn strijd er tegen als gevolg van die visie berusten op “denken”; op analyses en redeneringen met oorzaak en gevolg… Maar er is ook een diepere drijfveer. Die ligt in mijn mens-zijn; in een soort drang die me beweegt. Ik beweeg niet. Ik word bewogen. Bij dat gevoelen van bewogen worden, kom ik in de buurt van spiritualiteit. Op een of andere manier besef ik dat ik niet anders kan.

Natuurlijk kan ik anders: ik kan weigeren om die geest te erkennen. Ik kan weigeren om me te laten drijven op zijn elan. Ik kan wegvluchten naar bezit, genot, consumptie, succes, aanzien en ijdelheid… Maar dan vlucht ik voor mezelf. Dan verraad ik mezelf. 

Dat is het dubbele: ik word bewogen, maar ik moet me ook laten bewegen. Meer zelfs, als ik niet tot inkeer kom in mezelf, gebeurt er niets. Inkeer vraagt alleen-zijn en stilte.

Het komt er op neer dat ik niet enkel moet open staan voor de geest, maar die openheid ook moet cultiveren. De wereld zuigt mijn aandacht naar zich toe en sluit me voor de geest.

Ik zou het moeten opzoeken, maar ergens in de evangelies staat de uitdrukking: “in de wereld; maar niet van de wereld…”

De openheid voor de geest haalt me niet uit de wereld; sluit me niet af voor de wereld. Maar ik zal wel op een andere manier in de wereld staan.

In het begin van het bijbelse scheppingsverhaal staat er “en Gods geest zweefde over de wateren…” Juist omdat Gods geest zweefde, gebeurde er van alles. Maar dat “zweven” duidt op rust. Er staat niet: Gods geest vloog over de wateren. Er is geen turbulentie nodig om de schepping te laten gebeuren; om de wereld te laten ontstaan. Er is turbulentie in de wereld, maar de wereld ontstaat niet door turbulentie. Zo zal ook de nieuwe wereld niet ontstaan door turbulentie. Eutopia zal niet het resultaat zijn van een revolutie. Uit geweld kan geen vrede voort komen. Want de God waarvan hier sprake, is niet de almachtige God van de theologen, maar de machteloze God van een pasgeboren kind in een kribbe en een man aan een kruis. Het is de God die Liefde is. 

En nu even serieus: voor de gelovigen onder jullie die zich hebben laten wijsmaken dat God van hen houdt: er staat niet “God heeft lief”. Er staat: God is Liefde. Begin daar maar eens over na te denken (in de mate van het mogelijke).

Alhoewel, denk maar niet te veel en laat de geest maar zweven, dan komt de nieuwe schepping er wel.