De Wereld Morgen
Klimaatverandering gooit de mens van zijn voetstuk
Normaal gesproken heb je dit artikel al gelezen als je aan mijn commentaar begint. Als je het nog niet gelezen zou hebben: doe het niet !
Heijens begint met een beschrijving van het antropocentrisme: het middelpunt van het bestaan is de mens. De mens is is de norm. De waarde van al het andere – de levende en de niet-levende natuur – wordt afgemeten aan het nut dat het de mens dient of de verhouding waarin het tot de mens staat. (Wikipedia) En hij is opgegroeid in dat antropcentrisme. Maar zijn ogen gaan open door de klimaatverandering.
En plots beseft hij dat wij niet alle processen onder controle hebben. Welnu, als hij de klimaatverandering nodig heeft om dat te beseffen, scheelt er iets aan zij vermogen tot besef. Voor ieder denkend mens is duidelijk wat Heijens nu pas beseft: de mens maakt deel uit van de natuur. We zijn deel van een geheel. Wat zouden we anders zijn ? Maar het is niet omdat we deel zijn, dat we niet in het midden kunnen staan.
Toch even situeren: het antropocentrisme is eigenlijk een reactie op het theocentrisme dat god ziet als het centrum van het “heelal”. Vooral door de ontwikkeling van de wetenschap is die god uit beeld verdwenen, en neemt de mens zijn plaats in. Dat is dan het antropocentrisme. Heijens bekent zich nu tot het ecocentrisme dat het ecosysteem als het centrum ziet.
De hele discussie over theocentrisme, antropocentrisme, ecocentrisme, slaat nergens op. Hoe je het ook draait of keert: het is de mens die centraal staat.
Neem nu het theocentrisme: god staat centraal. Maar wie zet hem daar ? Toch de mens ? Als ik god niet centraal zet, staat hij niet centraal. Maar: als god bestaat als een wezen, ergens, overal, ooit, altijd, en hij is de schepper, dan staat hij toch centraal ? Ja, en als ik niet geloof dat hij er is, wat dan ? Komt hij me dan vertellen dat ik me vergis en me laten voelen dat hij er wél is ?
Het theocentrisme is overgegaan in het antropocentrisme. Heeft die god de mens toen terug op zijn plaats aan de zijkant gezet ? Neen, hij is gewoon van de radar verdwenen.
Ja maar, zullen denkers zoals Heijens zeggen: het ecosysteem zet ons toch op onze onbeduidende plaats door de klimaatverandering. Oh ja ? Maar wat is het hele klimaatactivisme anders dan toch weer pogen om greep te krijgen op het klimaat ? Als de klimaatactivisten het ecosysteem centraal zouden stellen, zouden ze de klimaatverandering aanvaarden en aannemen dat de mens zich maar moet aanpassen, en we allemaal zwarten moeten worden die kunnen leven in de hitte. Maar neen: door het terugdringen van de co2 uitstoot proberen ze greep te krijgen op het ecosysteem. Dat is puur antropocentrisme.
Het kàn ook niet anders dan dat de mens zichzelf in het centrum stelt. De mens kijkt van uit zichzelf naar de wereld rond hem. Rond hem… Wat is een centrum anders dan dat al het andere er rond is ?
En het kàn ook niet anders of de mens probeert wat er rond hem is onder controle te krijgen en te gebruiken om te overleven, om te genieten… want hij lééft. Ieder levend wezen doet dat, want het wil overleven. Alleen doet de mens dat wat straffer dan andere levende wezens.
Maar Heijens heeft natuurlijk wel gelijk: er is een probleem met onze verhouding met de wereld rondom ons. Dat probleem is niet dat de mens de grondstoffen van de aarde ziet als een middel om te overleven, maar wel dat de mens dat doet in een systeem dat geen respect heeft. Het heeft geen respect voor de natuur, net zoals het geen respect heeft voor de mens. En dat systeem heeft een naam: het kapitalisme.
De enige oplossing, ook voor het klimaatprobleem is een menselijke gemeenschap die begint met respect te hebben voor de mens. Dat is een voorwaarde om respect te kunnen hebben voor de natuur. Hoe kan iemand respect hebben voor een/iets anders, als hij geen respect heeft voor zichzelf ?
En dat is het rare aan het verhaal: misschien heeft de mens een God nodig om tot dat respect te komen. Maar dat is weer een ander verhaal.