De Wereld Morgen
De samenleving is ziek. Hoe wordt zij beter? Alain Badiou pleit voor culturele revolutie
Een interessant artikel in een stroeve vertaling die maakt dat het meer inspanning vraagt dan nodig. Maar ik ben het er grotendeels mee eens. Ik vermoed zelfs dat de auteur mijn boek Eutopia heeft gelezen en zich daardoor heeft laten inspireren. (Grapje)
Als Badiou stelt dat we nu niet in een crisis van het kapitalisme leven, heeft hij in mijn ogen ongelijk. Door de innerlijke tegenstellingen is het kapitalisme een opeenvolging van crisissen. Maar hij heeft wel gelijk als hij zegt dat het kapitalisme ook nu wereldwijd bloeit en groeit. Linkse vrienden denken en hopen dat het kapitalisme zichzelf zal vernietigen. Maar een crisis brengt het kapitalisme als zodanig niet in gevaar omdat het voor de crisis een ultieme oplossing heeft: de oorlog. Als je kijkt naar de recente crisissen van het kapitalisme, met het meest in het oog springend de bankencrisis van 2008 en nu de coronacrisis, en het verband legt met de waanzinnige bewapening, lijkt die oorlog niet meer ver af. Hij is nu al bezig in de vorm van een aantal kleine plaatselijke oorlogen, maar het is duidelijk dat die de crisis niet oplossen, en dus gaan we naar een grote oorlog.
De ontleding van de verdeling van het bezit van productiemiddelen is correct. Voor de mensen die vinden dat er niemand is die niets bezit, moet ik doen opmerken dat we hier in een marxistisch jargon zitten. Het gaat niet om het gewone privébezit zoals wij allemaal dat kennen, maar wel om het bezit van productiemiddelen: om het bezit van kapitaal. Mijn TV is bezit, maar geen kapitaal. En dan is zijn stelling juist: minstens de helft van de wereldbevolking bezit niets.
Wie geregeld mijn blogs leest zal ook merken dat Badiou dezelfde analyse maakt als ik over de rol van de politiek in dienst van het kapitaal. Wie naar een écht sociale samenleving wil, kan van de politiek niets verwachten. Badiou zegt het niet, maar voor mij is het duidelijk dat dat inhoudt dat de strijd tegen het kapitalisme en voor een menswaardige samenleving niet kan gevoerd worden door politieke partijen.
Ik ben het ook eens met zijn afwijzing van de staat. De staat zoals wij die kennen is een afgezwakt en gemodifieerd uitloopsel van de autoritaire staten van voor de zogenaamde democratie. Het verschil bestaat er enkel in dat de legitimiteit van de autoriteit nu berust op verkiezingen. Maar die bepalen enkel wie voor de volgende regeerperiode het kapitaal zal dienen. De échte macht in de staat ligt niet bij de politiek, maar bij het kapitaal.
Meer fundamenteel gaat het er niet om dat de macht bij de verkeerden ligt, maar wel dat die macht er is. Een echt gezonde samenleving berust niet op macht – ook al is een bepaalde machtsuitoefening soms onafwendbaar – maar op consensus. Lees mijn boek Eutopia. Voor de sceptici die niet geloven in die consensus: in Eutopia toon ik aan dat er wél structuren denkbaar zijn waarin consensus essentieel is.
Ik ben het niet eens met Badiou als hij stelt dat onze Westerse samenleving niet superieur is. Dat is ze wel, al was het maar omwille van de mensenrechten. Ja, ik weet het die mensenrechten zijn individuele rechten, en dus ten gronde liberaal. Maar ik weiger om de waarde van het individu te ontkennen. Alleen moet die waarde worden aangevuld door de waarde van de gemeenschap (wat het liberalisme afwijst). En dus pleit ik voor een nieuwe verklaring over de rechten van de gemeenschap.
Dat onze Westerse samenleving superieur is, betekent niet dat ze volmaakt is. Precies het individualisme en nu ook de decadentie verdienen felle kritiek. Maar ik zie weinig andere samenlevingen die niet individualistisch zijn en als ze de mensenrechten niet waarderen, zijn ze dus minderwaardig aan de onze.
Het is een klassieke fout van links dat het in het – terechte ! – streven naar gelijkheid de lat probeert gelijk te leggen door de hogere lat omlaag te halen.
Badiou denkt dat de enige weg naar een alternatieve samenleving bestaat in een verbinding van een kleine revolutionaire elite ( Occupy) met de massa die niets of weinig bezit. Dat is marxistisch denken dat in mijn ogen voorbijgestreefd is.
Inderdaad de revoluties in Rusland en China zijn gevoerd door het proletariaat onder leiding van een revolutionaire elite. Maar dat gebeurde in een tijd en in landen waarin een middenklasse zoals we die nu kennen, bijna onbestaande was. (Oost-Europa heeft geen Franse revolutie gekend ! ) Ondertussen is er vooral bij ons, maar ook wereldwijd wél een middenklasse ontstaan. En inderdaad het revolutionaire potentieel van die klasse ligt laag. Maar ik zie totaal geen potentieel bij wat we nu wereldwijd het proletariaat zouden kunnen noemen. In ieder geval is de middenklasse nu zo belangrijk geworden dat zonder die middenklasse een overgang naar een niet-kapitalistische samenleving niet mogelijk is.
Ik gebruik nu met opzet het woord overgang in plaats van revolutie omdat ik denk dat een revolutie door de aard zelf van een middenklasse niet mogelijk is.
Als de middenklasse essentieel is op de weg naar Eutopia, zal die weg dus inderdaad een transitie moeten zijn. En vooral: zal de aandacht van de mensen die streven naar Eutopia naar die middenklasse moeten gaan. Tot nu zie ik geen of weinig studiewerk over de manier waarop die middenklasse kan bereikt worden. Er zijn linksen die verdienstelijke pogingen doen om mensen uit de middenklasse tot inzichten te brengen. Ik hoor daarbij. Ja, je krijgt toestemming om te lachen. Maar ik zie nergens een antikapitalistische werkgroep die filosofen, psychologen, pedagogen, didactici, sociologen, communicatiespecialisten… samenbrengt om vakoverschrijdend methodes te ontwikkelen die de middenklasse bereiken. Nochtans zal het daar zonder niet lukken. En ik ben er niet slim genoeg voor.