Wikipedia
Mijn vrienden van de pvda vieren Rerum Novarum niet. In de marxistische ideologie is er geen plaats voor vakbonden wegens overbodig. Fundamenteel hebben ze daarin natuurlijk gelijk. Voor mij als antikapitalist zijn vakbonden op een bepaalde manier tegenstanders omdat ze de mensen voorhouden dat er een afgezwakte en menswaardige vorm van kapitalisme mogelijk is, op voorwaarde dat de vakbonden maar sterk genoeg zijn. Dat maakt mijn strijd nutteloos, en zet me in het hokje van de extremisten. De vakbonden vechten tegen het kapitaal en de kapitalisten. Ik vecht tegen het kapitalisme als systeem.
Toch ben ik blij met Rerum Novarum en de vakbonden. Ik geloof niet in dat menswaardige kapitalisme. Maar gedurende een korte periode (sinds de tweede wereldoorlog) en op een beperkt grondgebied (WestEuropa) zijn de vakbonden er wel in geslaagd om een vorm van afgezwakt kapitalisme af te dwingen. Ja, dat was natuurlijk enkel mogelijk omdat er speciale na-oorlogse omstandigheden waren die maakten dat een ietwat sociaal kapitalisme het kapitaal goed uitkwam. Als dat niet zo zou geweest zijn, zouden de vakbonden zelfs geen bestaansrecht gekregen hebben en illegale organisaties zijn geweest. Daarmee zou hun slagkracht ook onbeduidend geweest zijn. Sterke vakbonden vind je nergens in de wereld, behalve bij ons.
Maar ook met die speciale economische omstandigheden zou onze samenleving niet zo solidair geweest zijn zonder de acties van de vakbonden. Ik heb het geluk dat mijn leven zich grotendeels op dat grondgebied en in die periode heeft afgespeeld. Ik moet dus wel blij zijn met het bestaan en de slagkracht van de vakbonden.
Ik vind veel goede ideeën in de pauselijke encycliek Rerum Novarum. Natuurlijk heeft in het ontstaan van deze encycliek de opkomst van het goddeloze communisme meegespeeld. Rerum Novarum was zeker een poging om het socialisme en communisme de grond van onder de voeten weg te halen. Maar ik ben er van overtuigd dat ook eerlijke bekommernis om het lot van de arbeidersklasse een motief is geweest. En zeker figuren zoals Daens of Cardijn kan je niet puur opportunisme verwijten.
Mijn grote kritiek op Rerum Novarum gaat over het naïeve geloof dat het mogelijk zou zijn dat kapitaal en arbeid zouden samenwerken om welstand te creëren. De naïviteit is niet totaal want Rerum Novarum promoot uitdrukkelijk de rol van vakbonden als tegenmacht tegen de macht van het kapitaal.
Maar het kapitaal ontleent zijn macht uit de eigendom van de productiemiddelen en daaruit voortvloeiend de eigendom van het product. Daardoor wordt de arbeid dus ontegensprekelijk gereduceerd tot een factor in de productie, naast, bijvoorbeeld, machines. Of nog: de mens wordt in dienst gesteld van de productie, en dus van het kapitaal en de kapitalist. Of die mens dan al dan niet fatsoenlijk vergoed wordt voor zijn arbeid is op zich niet terzake.
Het is raar dat Rome daar niet op doorgaat want de heiligste narcist van de twintigste eeuw, de Poolse paus Johannes Paulus II heeft ook een encycliek geschreven over de arbeid: “Laborem excercens”. Daarin stelt hij dat als men moet kiezen tussen arbeid en kapitaal, men moet kiezen voor de arbeid omdat die over mensen gaat, en kapitaal over dingen. De arbeid staat boven het kapitaal. Als je dit doortrekt moet je het kapitalisme afwijzen. Maar dat krijgt Rome nog niet over de hypocriete lippen. Ik wel. Niet dat mijn lippen hypocriet zijn…
Niettegenstaande mijn fundamentele kritiek op Rerum Novarum heb ik toch waardering voor de sociale leer van de kerk. Ik denk dat ook antikapitalisten in die leer elementen kunnen vinden die belangrijk zijn om de aspecten persoon en persoonlijke vrijheid in de zoektocht naar een alternatief niet uit het oog te verliezen. Het is een valkuil waar het communisme zoals het zich tot nu toe heeft voorgedaan (behalve in Cuba ! ) niet zo vrolijk is ingetrapt: het heeft het onmenselijke kapitalisme vervangen door een systeem dat even goed de mens uit het oog verloor.
Ondertussen is door de globalisering en de migratie de periode waarin een afgezwakt kapitalisme het kapitaal goed uitkwam voorbij. En dus doet onafwendbaar het neokapitalisme zijn intrede. Het kapitaal heeft geleerd uit het verleden, en dus wordt het neokapitalisme ons met mondjesmaat ingelepeld om volksopstanden te voorkomen. Onze sociale zekerheid wordt stapje voor stapje afgebroken. Dat gaat dan niet zozeer over het verlagen van uitkeringen, want die zou je nog kunnen verantwoorden vanuit de toestand van de begroting, maar wel over privatiseringen. Tevens wordt er geknaagd aan de invloed van de vakbonden en het middenveld zoals de ziekenkassen. Daarbij is het opvallend hoe weinig de vakbonden en dat middenveld zich daar tegen verzetten. Ze kunnen het ook niet meer omdat hun macht ligt in de mobilisatie van de massa en de massa zich niet meer laat mobiliseren voor dit soort thema’s, precies omdat de sociale achteruitgang zo geleidelijk aan wordt ingevoerd.
Daar speelt ook in mee dat de domme massa enkel een kort bij mijn bed show weet te waarderen. Ze voelt zich pas aangesproken als het om concrete dringende aangelegenheden gaat. De privatisering van de pensioenen (pensioensparen, bedrijfsverzekeringen…) als afbraak van de sociale zekerheid dringt niet door in het besef van de massa. De mensen zullen misschien wel in opstand komen tegen een coronataks die ze dadelijk in de eigen portemonnee voelen, maar niet voor de invoering van een rijkentaks. Ik daag de pvda en de vakbonden uit om een grote betoging in Brussel te organiseren om die rijkentaks te eisen. En als die er dan niet komt, om stakingen te organiseren om de eis kracht bij te zetten. Duitsland is ondertussen zowat het meest neoliberale land van West-Europa. Wel, dat neoliberalisme is er ingevoerd door de groenen en sociaaldemocraten zonder reële tegenstand van de vakbonden.
Voor de strijd tegen het kapitalisme moeten we dus niet rekenen op de vakbonden. Ideologisch zitten ze niet op het spoor van die strijd. Maar ondertussen hebben ze zelfs niet meer de macht om het neokapitalisme tegen te gaan. De Rerum Novarum zijn voorbij.