Grenzeloos
Een externe schok? De coronacrisis en marxistische economie
Marxisten hebben de neiging om alle problemen toe te schrijven aan het kapitalisme. Dus ook de coronacrisis.
Al ben ik antikapitalist, toch wil ik mezelf zeker geen marxist noemen. Het marxisme is een nodig element in het denken over deze wereld. Je kan onze wereld niet begrijpen zonder enige kennis van de marxistische analyse. Maar alle denken vraagt om voortzetting. Plato heeft een groot aandeel gehad in ons denken. Maar ons denken is niet gestopt bij Plato. Zo mag ons denken ook niet stoppen bij Marx.
Een van de verdiensten van Marx bestaat er in dat hij de factor economie heeft binnengebracht als essentieel element om de maatschappij te verstaan. Ik lees voortdurend analyses van toestanden en problemen waarin de fout wordt gemaakt om enkel, bijvoorbeeld, de menselijke psyche in rekening te brengen, en waarbij de factor economie wordt veronachtzaamd. Ik zal altijd op zoek gaan naar die factor economie. Dikwijls zal die als verklaring voldoende zijn. Maar niet altijd.
De economie, en bij uitbreiding de samenleving, bestaan niet op zichzelf, maar situeren zich binnen een groter geheel. Noem het de schepping, de natuur, de planeet, de kosmos… Binnen dat groter geheel gebeuren er dingen waarop de mens geen vat heeft. Hij is er toe veroordeeld om dingen te ondergaan en kan hoogstens proberen om er op een goed aangepaste manier mee om te gaan.
Ik kan dit toepassen op het klimaatprobleem. Ik ben er ondertussen van overtuigd geraakt dat de menselijke factor – en dus het kapitalisme – niet de oorzaak is van de klimaatverandering. Klimaatveranderingen zijn planeet-of kosmosgebonden – ook de huidige – en de menselijke factor is niet meer dan een versnelling of versterking van iets wat toch zou gebeuren. Dat betekent niet dat we die versnelling of versterking zo maar moeten laten doorgaan. We moeten die tegengaan. Maar het betekent wél dat we ons geen illusies moeten maken: wat we ook doen, de natuur zal haar gang gaan. En dus moeten we ook inzetten op schadebeperking zoals dijken of woestijnbevloeiing (kijk naar de Israeli’s) en co2 vrije airco’s. Antikapitalisten verkondigen dat de klimaatcrisis inherent is aan het kapitalisme en dat we dus af moeten van dat kapitalisme. Natuurlijk moeten we af van dat kapitalisme. Maar ik heb de klimaatcrisis niet nodig om daarvan overtuigd te zijn.
Hetzelfde geldt voor de coronacrisis. Ik moet lachen met dat verhaal over die gecoroniseerde aap die vroeger onschadelijk in zijn grote bos met veel bomen en goede lucht rondzwierde, maar door ontbossing in contact is gekomen met de mens en zo het covid-19 in de mensheid heeft binnengesmokkeld. Het kapitalisme is schuldig aan de ontbossing. Dus het kapitalisme is schuldig aan de coronacrisis ? Zijn mijn antikapitalistische vrienden er zeker van dat ook zonder die ontbossing die aap niet toevallig ook eens wat meer richting mens zou gezwierd zijn ? En durft er iemand beweren dat er in een communistische samenleving géén apen uit hun bossen kunnen komen en virusuitbraken onmogelijk zouden zijn ? Maar in een communistische samenleving zou wel niemand zich verrijken door de crisis terwijl anderen er door verarmen. Die schande zou ons bespaard blijven.
Ondertussen kom ik veel idealistische linksen tegen die echt geloven dat de coronacrisis kan leiden tot grote maatschappelijke veranderingen, lees: een meer sociale of zelfs niet-meer-kapitalistische wereld. Ik geloof daar niet in. Als de coronacrisis zou veroorzaakt zijn door het kapitalisme, zou het ook de oorzaak kunnen zijn voor een afbraak van het kapitalisme. Maar dat is niet zo.
Op dit ogenblik verschijnen er meer en meer artikels die er voor pleiten om naast de fysische gezondheid ook psychische gezondheid mee te nemen bij de aanpak van de crisis. In feite pleiten deze schrijvers er voor om eenzaamheid af te wegen tegen ziek worden of zelfs sterven. Kinderen worden bevraagd en zo wordt er vastgesteld dat het hoognodig is dat de scholen weer opengaan voor hun psychisch welbevinden. Zo worden de mensen gemanipuleerd om risico’s te leren aanvaarden. Want de economie moet opnieuw op gang komen. Je kan de mensen niet gaan laten werken als de kinderen allemaal thuis zitten.
Het komt er op neer dat we moeten leren dat we naast arbeids- en verkeersongevallen een nieuw risico in ons leven moeten leren aanvaarden: een besmetting door een virus. We moeten leren knuffelen met levensgevaar.
Voor een zestig jarige obese leerkracht met suikerziekte zal de discussie over langer werken niet meer nodig zijn. En zo geraakt ook de betaling van de pensioenen opgelost.
Natuurlijk is wat ik hier schrijf niet bedoeld; zelfs niet door de meest rabiate liberaal. Maar het is wel de toestand.
Na wat ik hierboven heb geschreven kan ik niet meer beweren dat die toestand zo maar veroorzaakt is door het kapitalisme. Maar binnen het kapitalisme is er wel geen oplossing mogelijk. Want de enige oplossing bestaat er in dat we niet levensgevaar, maar minder materiële welstand over hebben om te kunnen knuffelen.
We moeten naar een industrie die aanvaardt dat er minder geproduceerd wordt doordat er strenge gezondheidsmaatregelen ( fysische afstand) in acht worden genomen. We moeten naar een onderwijs dat niet meer gericht is op voorbereiding op de arbeidsmarkt, maar veel meer oog heeft voor de fysische ontwikkeling van de kinderen met dagelijkse training; een onderwijs dat kinderen “aflevert” met een stralende gezondheid en sterke weerstand. We moeten naar een vrije tijdsbesteding die volledig gericht is op ontwikkeling van geest en lichaam en niet meer op consumptie.
We hadden al de armoede en het klimaat als motief voor het terugdringen van consumptie en voor minder luxe en comfort. Daar komt nu de coronacrisis bij.
Maar dat kan niet binnen het kapitalisme. Want het kapitalisme wil enkel groei en winst.