Doorbraak
Boekbespreking door Wouter Roorda
De Verlichting is ook maar een geloof
Over Deugden in plaats van Deugen
Ja, het is soms op het randje van het belachelijke: de zekerheid van atheïsten en verlichten. Ze zijn er zeker van dat God niet bestaat en dat alle mensen gelijk zijn (of zouden moeten zijn). Als gelovige ben ik juist niet zeker. Ik weet het niet. Maar ik geloof het. Of ik kies er voor om te geloven.
Ik ben nog geen enkele atheïst tegengekomen die me kan bewijzen dat God niet bestaat. Nu kan je natuurlijk zeggen dat ik het me gemakkelijk maak, want het is nu eenmaal bijzonder moeilijk om een negatie te bewijzen. De atheïst zegt dan dat hij niets moet bewijzen en dat het aan mij is om te bewijzen dat God bestaat. Wel, ik wil dat aannemen. In ieder geval houdt dat dan in dat de atheïst toegeeft dat hij het niet-bestaan van God niet kan bewijzen. Daarmee is zijn atheïsme een geloof. Voor mijn part mag hij denken dat hij goede redenen heeft voor zijn geloof, maar het blijft een geloof. Zijn zekerheid is dwaasheid, net zoals het dwaasheid zou zijn als ik zou zeggen dat ik zeker ben van het bestaan van God. Dat alles nog afgezien van de vraag waar we het eigenlijk over hebben als we over God spreken
Vermits de atheïst zeker is, heeft hij ook gelijk. Dat houdt in dat ik ongelijk heb. En zo ontstaat er een vorm van agressie van het atheïsme tegen het geloof.
Merk op dat ik ben overgegaan van atheïst naar “het atheïsme” en van gelovige naar “het geloof”. Want er zit natuurlijk een zwak punt in mijn bovenstaande redenering in die zin dat er zeker atheïsten zijn die niet agressief zijn. En de geschiedenis levert ons een overvloed aan gelovigen die extreem agressief waren/zijn. Ik geef dus toe dat het niet helemaal correct was om in de persoonsvorm te schrijven, maar dat maakt de tekst levendiger en de goede lezer weet wel wat ik bedoel.
Als gelovige ben ik niet zeker en ik ben dus niet bezig met de vraag of ik al dan niet gelijk heb. Ik overstijg dat soort onnozelheid.
Wat ik schrijf over de atheïst (kijk, nu ga ik opnieuw in de fout ! ) geldt ook voor de verlichte mens en de aanhanger van vrijheid, gelijkheid en broederlijkheid. Natuurlijk ben ook ik een kind van de Verlichting. Ook ik vind vrijheid, gelijkheid en broederlijkheid belangrijk. Maar mijn geloof nuanceert die begrippen.
Als ik een God aanvaard in mijn leven, geef ik een vorm van vrijheid op. Het zou me te ver leiden om dit hier echt uit te werken, maar laat me volstaan met de idee dat God te maken heeft met het goede, en ik als gelovige niet meer vrij ben om te kiezen voor het slechte. Bij wijze van boutade: als gelovige kan ik geen kapitalist zijn.
Gelijkheid is een gelaagd begrip. Maar als gelovige ervaar ik mijn eigen zondigheid, en die ervaring maakt me verduldig voor de zondigheid van anderen. Welaan dan, de ene mens is al wat zondiger dan de andere. Mensen zijn niet gelijk. Zondigheid is zwakheid. De ene mens is zwakker dan de andere. Eens ik dat aanvaard heb op gebied van deugd en zonde, kan ik het ook aanvaarden op andere vlakken. Laat me het toepassen op racisme. De lakeien van Pol II Pot gingen uit van de zwakheid van de negers in de Congo. Ze zagen ze niet als gelijken en voelden zich sterker. Welnu dat waren ze ook. De zwarten waren zwakker op alle mogelijke terreinen. De Polpotters vonden daarin de rechtvaardiging om de zwarten uit te buiten. De Verlichten reageren daarop met de stelling van de gelijkheid en evenwaardigheid. Maar is een zwakkere evenwaardig ?
Dan stelt zich de vraag of ik die gelijkheid nodig heb om als deugdzaam mens toch die zwakkere als een medemens te zien ? Waarom zou ik het nodig hebben om een zieke mens als gelijkwaardig te zien om hem te verzorgen ? Zijn de zwarten dommer dan de blanken ? Als ik op die vraag ja zou antwoorden, krijg ik dadelijk de hele verlichte meute over me heen. Voor mijn part terecht. Maar veronderstel nu eens dat wetenschappelijk bewezen wordt dat bij het zwarte ras het gemiddelde IQ lager ligt dan bij het blanke ras en ik aanvaard die stelling. Ben ik dan zo maar dadelijk een racist ? Ik word pas racist als ik vanuit die wetenschap elke zwarte als dom beschouw en als ik vind dat ik domme mensen mag uitbuiten. Voor alle zekerheid: ik ken geen wetenschappelijk onderzoek dat de intellectuele minderwaardigheid van het zwarte ras bevestigt, en ik ga daar dus ook niet van uit !
Wie is het sterkste ? Hij die bij een bergtocht anderen opzij duwt en als eerste bovenkomt; of hij die als laatste boven komt met een zwakkere op zijn rug ? De eerste is een liberaal. De laatste een socialist. Maar de hele situatie gaat er van uit dat er een verschil is in kracht.
Ja maar zegt de verlichte dan, het gaat niet over kracht of intellect maar over gelijkwaardigheid als mens. Ja ? Is Dutroux gelijkwaardig aan Pater Damiaan ? Of Hitler aan Daens ?
Het is dus allemaal niet zo simpel. In ieder geval heb ik de idee van gelijkwaardigheid niet nodig, want ik koester ook de broederlijkheid. Raar dat de verlichten daar zo weinig over spreken. De essentie van broederlijkheid bestaat er in dat je iemand menselijk blijft behandelen, ook als hij op vele vlakken minderwaardig is, precies omdat hij je broer of zus is. In de gewone mensen situatie speelt daarin de bloedband. In de échte verlichting gaat het over “Alle Menschen werden Brüder…” Let ook op dat “worden”…
PS Ben ik zeker van wat ik hier allemaal schrijf ? Neen, als ik consequent ben niet. Vergeet a.u.b. niet dat ik blogs schrijf en geen artikels. Het zijn bedenksels. Ik hoop dat ik binnen afzienbare tijd over een aantal zaken van gedacht zal veranderd zijn. Als mijn bedenksels anderen aan het denken zetten en elementen geven om over te denken, ben ik al heel tevreden. Jullie moeten me echt geen gelijk geven !