Oikos
Als de klimaatrealiteit de moderne verbeelding tart
Het zal sommigen verwonderen, maar Dirk Holemans is een man naar mijn hart omdat hij het hart op de juiste plaats heeft. Dat betekent niet dat ik het zo maar eens moet zijn met hem. Ik heb in het verleden al felle kritiek gegeven op artikels van hem. En, gezien mijn aangeboren dwarsigheid en agressiviteit, zal hij ook nu niet ontsnappen aan mijn kritiek. Maar wel met fundamenteel respect.
Jullie weten dat ik een twijfelaar ben als het over klimaatzaken gaat. Bijvoorbeeld over de rol van CO2 ben ik nog niet zeker. Ik zie waarschijnlijkheid, maar geen zekerheid. Dat betekent niet dat ik de inperking van CO2 uitstoot afwijs. Er is nog zo iets als het voorzichtigheidprincipe. Maar als er iemand me in de richting van het geloof kan trekken is het Dirk Holemans.
In dit artikel stelt hij zich de vraag hoe het komt dat de massa niet echt in beweging te krijgen is.
Je kan daarbij aan heel wat factoren denken. Een voorname factor is zeker de onbekwaamheid van vele mensen om op lange termijn te denken. Het korte termijn denken schijnt in ons dna te zitten. Het lijkt me waarschijnlijk dat dit te maken heeft met het feit dat de overgrote meerderheid van de mensen (zeker wereldwijd gezien) zich noodzakelijkerwijze concentreert op de problemen van vandaag. Hoe ga ik morgen mijn kinderen te eten geven ? Klaarblijkelijk heeft onze welvaartsmaatschappij dat evolutionair gegeven nog niet overwonnen.
Zelfs als ze dat wél al zou gedaan hebben, betekent dat nog niet dat het probleem opgelost is, want de welvaartsmaatschappij heeft de onmiddellijke drang om te overleven als oorzaak van korte termijn denken vervangen door een andere factor: de drang naar onmiddellijke genotbevrediging. “Ik wil alles, en ik wil het nu.”
Verenigingen klagen er over dat ze bijna niemand meer vinden die zich voor langere tijd wil engageren. In amateur sportclubs hebben trainers het opgegeven om van hun spelers te verwachten dat ze geen trainingen missen. Spelers vinden dat ze het recht hebben om een training over te slaan als er zich een andere interessantere activiteit aanbiedt. Ik verneem van een voorzitter van een amateur sportvereniging die onderhandelt met trainers, dat hun eerste eis niet gaat over geld, maar over het recht om afwezig te zijn tijdens de skivakantie… Als zelfs het engagement van trainers niet meer totaal is, wat wil je dan nog van de spelers verwachten ? Het gaat er om dat het voor die mensen gewoon ondenkbaar is dat ze een genotsmoment zouden moeten missen.
Een typisch voorbeeld in de huidige tijd zijn de lockdownfeestjes. Ik hoor universiteitsstudenten zeggen dat ze het niet eens zijn met een lockdown omdat ze dan niet meer mogen feesten. Voor velen schijnen de wekelijkse uitspattingen levensnoodzakelijk geworden. Universiteitsstudenten zouden onze toekomstige “elite” moeten zijn. Hoe wil je dat een samenleving zich massaal engageert voor een project op lange termijn, zoals het klimaat, als de elite niet bekwaam is om zelfs in een tijd met een levensbedreigende toestand, haar wekelijkse fuiven op te geven om deze levensbedreiging af te wenden ?
Ik begrijp de roep van Holemans naar een nieuwe cultuur van een nieuwe verbeelding, met andere verhalen in lectuur en beeld.
Maar ik denk dat hij zich illusies maakt. Die nieuwe cultuur is niet voor morgen. Want cultuur heeft een voedingsbodem nodig. En de huidige voedingsbodem is die van de genotcultuur. Meer algemeen kan je spreken over het cultiveren van egocentrisme en narcisme.
Als ik naar hedendaagse dansvoorstellingen ga, zie ik heel veel dansers die gewoon met zichzelf aan het dansen zijn. Als er al sprake is van interactie tussen protagonisten, gaat het over aantrekking en afstoting. Een thema dat evenzeer de mens opsluit in zichzelf.
Ik heb het recente werk van Anna Theresa De Keersmaeker wat uit het oog verloren. Maar bij haar zag je figuren die wel dezelfde bewegingen uitvoerden, maar niet samen waren. Er waren pogingen om samen te komen, vingertoppen die naar mekaar reikten, maar eigenlijk was de basisidee eenzaamheid. Anna Theresa heeft me nooit blij gemaakt.
Overigens zie je hetzelfde in de fuifcultuur: iedereen staat maar wat op zichzelf te bewegen. Als mensen samen dansen hangen ze aan mekaar en wordt het platte seks.
Ik heb ooit ergens gelezen dat literatuur, toneel, film… een beeld geven van de huidige tijd. Dat beeld kan ontluisterend zijn, maar het is dat van nu. Enkel de muziek zou een eeuw vooruit zijn, en een beeld geven van de samenleving van de toekomst. Ik heb het dan over echte muziek. Niet over Will Tura of Niels de Stadtdinges. Ik zou nu vanuit dat standpunt moeten gaan luisteren naar hedendaagse muziek. Maar ik kan je alvast vertellen dat de hedendaagse muziek geen positief wereldbeeld oproept. Als ze een werkelijkheid oproept is die, om het voorzichtig te zeggen, onaangenaam. Veel andere hedendaagse muziek is gewoon vlucht uit de werkelijkheid.
Een en ander heeft natuurlijk te maken met het kapitalistische materialisme dat onze tijd kenmerkt. Als het systeem ons inprent dat we keihard moeten werken om genoeg geld te verdienen om het aan genot te kunnen uitgeven, kan je van de massa niet verwachten dat ze uitblinkt in spirituele diepgang.
Holemans heeft gelijk: in de huidige cultuur of tijdsgeest is de overgrote meerderheid van de mensen mentaal niet in staat tot de inzet, nodig om het klimaat en het milieu te redden.
Cultuur of tijdsgeest heeft altijd een materiële of economische basis. Arbeid maakt bijna een derde van onze leef-tijd uit. De manier waarop we arbeiden en de motivering van waaruit we arbeiden, bepalen sterk ons denken en voelen. Als dan ook nog onze vrije tijd vercommercialiseerd is, is er niet veel tijd meer over om met diepe spirituele dingen bezig te zijn. Ook wie dan nog enigszins openstaat voor het spirituele komt terecht in een vercommercialiseerde spiritualiteit. Hij gaat dan luisteren naar Gregoriaans in uitvoeringen die puur gericht zijn op behagen.
Neen, binnen het kapitalisme is er geen oplossing voor het klimaatprobleem.